Interview over mei ’68, marxisme en PVDA
Dorien Delie, 6de jaar humane wetenschappen Moretus (Ekeren)
Kris merckx is medeoprichter van AMADA, later wordt dit PVDA en oprichter van Geneeskunde voor het Volk. Eveneens auteur van het boek ‘Dokter van het volk’.
Goedenavond Meneer Merckx. We gaan het hebben over de Partij van de Arbeid. Maar eerst, wat is er in mei 1968 precies gebeurd?
Kris Merckx: In mei ’68 had je wereldwijd protest van de studenten dat eigenlijk al heel snel een linkse inhoud kreeg. Dit was niet toevallig. Het had, zeker in Amerika, maar ook in andere landen in de eerste plaats te maken met de oorlog in Vietnam en Indochina. De Verenigde Staten voerde daar, op meer dan 14 000 km van de eigen landsgrenzen, een heel wrede oorlog. Eerst tegen Vietnam, later ook tegen Cambodja en Laos waarbij twee miljoen mensen en 50 000 Amerikaanse soldaten zijn omgekomen. Het was een onrechtvaardige oorlog met de bedoeling om in de streek van Azië een militaire basis te creëren en de mogelijkheden om de rijkdommen van de landen te plunderen ten bate van de grote Amerikaanse bedrijven. Er was veel verzet door het volk in Vietnam. Dat verzet werd geleid door een communistische partij. Hierdoor kreeg iedereen in de Verenigde Staten en Europa die tegen de oorlog waren meer en meer sympathie voor de marxistische ideeën van het moedige Vietnamese volk dat er tenslotte ook in 1975 in geslaagd is de Amerikanen de nederlaag toe te dienen. In België, maar ook in andere Europese landen, had je meer binnenlandse zaken die de jongeren deden protesteren. Het ging vooral om kritiek op de manier waarop het onderwijs georganiseerd was. Het werd veel te veel gegeven door professoren die ex cathedra vanachter hun bureau kwamen zeggen van zo en zo zit het. De studenten mochten geen vragen stellen, niet tussenkomen, alleen blokken en zorgen dat ze op de vragen konden antwoorden bij het examen. De leerstof die gegeven werd was ook dikwijls heel theoretisch. Bijvoorbeeld, wij als studenten geneeskunde kregen de eerste drie jaar niets anders dan theoretische vakken hoewel geneeskunde toch een zeer menselijk beroep is. De eerste drie jaar zagen wij geen enkele levende mens. Geen gezonde mensen, maar ook geen zieke mensen. We kregen enkel dode mensen te zien in de lessen anatomie en de dissectie. De kloof tussen theorie en praktijk stootte veel studenten tegen de borst. Ook dat het onderwijs er dikwijls op gericht was van hen een elite te maken die vooral zou denken aan de eigen carrière, het eigen inkomen en veel geld verdienen. Niet aan de problemen van de gewone werkende mensen. Dit was ongeveer het voornaamste. Tegelijkertijd had je ook in eigen land een begin van economische crisis door het sluiten van de mijnen, veel kleine landbouwbedrijven die verdwenen en waar dan ook respectievelijk door de mijnwerkers is geprotesteerd in 1965. Tijdens de protesten tegen de sluiting van de mijnen in Zwartberg werden door de rijkswacht twee mijnwerkers neergeschoten. Dat beroerde ook sterk de jongeren die daar tegen betoogde. Verder had je ook grote boerenbetogingen van boeren die arm werden en het niet meer konden volhouden met hun kleine bedrijfjes. Dat was mei ’68. Men noemt dat mei ’68 omdat die opstand het meest hevig geweest is in mei ’68 in Parijs. Daar heeft de regering zelfs op het punt gestaan van te vallen. Er s ook hevig gevochten in de straten van Parijs. In Frankrijk gaat het er altijd net iets heviger aan toe dan in andere landen van ons continent.
Welke invloed heeft dat op u persoonlijk gehad?
Kris Merckx: Op mij persoonlijk? Dat ik doorheen die strijd de problemen van de werkende mens heb leren ontdekken. Bijvoorbeeld in mijn vak was dat dan vooral door de vele ongezonde arbeidsomstandigheden zoals in de scheepsbouw waar ik ben komen werken in Hoboken. Tot 1982 was er in Hoboken een grote scheepswerf, maar ook in Temse was er een. In Hoboken ‘Cockerill yards’ in Temse ‘De Boelwerf’. De mensen moesten er werken met asbest, een zeer kankerverwekkende stof. Branders en lassers kregen dikwijls onvoldoende bescherming waardoor zij dus giftige dampen inademden en ziek werden. Hun longen werden aangetast. Dus de problemen van de werkende mensen die ik bij ons heb leren kennen. Ook in de automobielfabriek. Het hoge ritme en aan de lopende band werken maakte de arbeiders toch wel snel ziek, zowel fysisch als psychisch. Tijdens die periode heb ik ook de problemen van de derde wereld leren kennen o.a. door de interesse in hoe het komt dat het westen zich moeit met de derde wereld, hoe het komt dat de grondstoffen worden weggehaald voor zo weinig geld. De Koper uit Congo, de olie uit het Midden-Oosten en de katoen uit landen zoals Azië. Het onrecht op wereldschaal, de onrechtvaardige en ongelijk handelsverhoudingen maakte dat wij de Marxistische analyse op de maatschappij bijtraden. Namelijk dat het kapitalisme uitbuiting meebrengt, maar ook oorlogen, honger en werkloosheid en dat het ook regelmatig financiële crisissen teweeg brengt. In die zin hebben wij ons dan achter het Marxisme gesteld. Ook omdat na de Oktoberrevolutie in de Sovjet-Unie, de overwinning van de revolutie in China en ook na de overwinning van Fidel Castro en Ché Guevara in Cuba is bewezen dat er een alternatief is voor het kapitalistische, economische systeem dat meer werkzekerheid biedt en gratis gezondheidszorg zoals op dit ogenblik in Cuba het geval is. Er zijn natuurlijk in de Sovjet-Unie en in China ook belangrijke fouten begaan. Maar goed, het was dan ook een totaal nieuw systeem. Men kon niet leren van voorgaande experimenten van socialistische maatschappijen, dus er zijn een aantal ernstige vergissingen begaan. Maar goed, er zijn ook veel positieve zaken die als ze in de toekomst ontwikkeld worden en als men die fouten kan vermijden, zal dat in mijn ogen leiden tot een goede, democratische en socialistische maatschappij. Dat is ook het doel van de Partij van de Arbeid. Daar proberen wij met Geneeskunde voor het Volk ook onze bijdrage aan te leveren.
U hebt het dikwijls over Marxistische ideeën. Ik kan dus aannemen dat de ideologie van de PVDA hier bewust en niet toevallig op gebaseerd is.
Kris Merckx: Het is bewust omdat het ons de verklaring gaf voor wat er in de wereld gebeurde en het legde ons ook de oorzaak uit voor al het onrecht waartegen wij protesteren. Want waarom was het onderwijs er vooral op gericht om ingenieurs- en dokters elites te maken die boven het gewone werkvolk stonden? Wel, dat was omdat de bedrijven en de maatschappij die zouden kunnen gebruiken om de gewone werkende mensen te berusten in hun lot en als ingenieur het maximum aan winst uit hen zouden kunnen halen, ook al is dat niet goed voor hun gezondheid. Het verklaarde waarom dat Amerika zich het recht toeëigent om op 14.000 km van de eigen grenzen oorlog te gaan voeren en het politieke regime in een land te bepalen. Het marxisme verklaart dat dit komt omdat in het kapitalisme alleen de bedrijven overleven die het maximum aan winst maken. Dat is de fundamentele wet van het kapitalisme volgens Marx: het streven naar maximum winst. Dit kan enkel als je methodes aanwendt zoals het wegroven van grondstoffen, voeren van oorlogen omdat er aan de wapenindustrie veel verdiend wordt en het nemen van risico’s met het spaargeld van de mensen zoals we nu met de kredietcrisis zien.
Dé verklaring hiervoor is de jacht naar maximum winst. Marx heeft gezegd dat een maatschappij die daarop berust altijd miserie, onrecht en oorlogen teweegbrengt. We moeten een maatschappij krijgen waar niet de winst centraal staat, maar de noden van de mens. Heel ruim gezien de nood aan werk, gezondheidszorg en huisvesting, maar ook aan een goed milieu, aan bescherming van de natuur en van de planeet.
In die zin is het een bewuste keuze voor het Marxisme geweest. Bijkomend dat de landen en die partijen die zich er in de geschiedenis op gebaseerd hebben, tonen dat je op basis van die ideeën een andere maatschappij kan opbouwen. De Sovjet-Unie zou bijvoorbeeld nooit in de tweede wereldoorlog het Hitler-regime verslagen hebben, dat militair en financieel heel sterk was, indien de bevolking niet achter de verwezenlijking van het socialisme gestaan had.
De PVDA was eerst een studentenbeweging, de SVB. Hoe is die beweging uitgegroeid tot een partij?
Kris Merckx: Wanneer je je politieke doelstellingen wil waarmaken, zeker grote doelstellingen zoals wij om de maatschappij ten gronde te veranderen en dus te breken met de macht van het groot kapitaal, dan heb je een stevige organisatie nodig. Daarover bevat de leer van Marx, Lenin en Mao heel belangrijke ervaringen en inzichten. Het is ook bewezen dat als je precies zo’n partij opbouwt en wanneer die correct functioneert, dat je inderdaad het kapitalisme kan overwinnen. Dat was de les van de Oktoberrevolutie. Zij hebben het regime van de Tsaar en de Russische kapitalisme kunnen overwinnen omdat zij zo een marxistische partij hadden opgebouwd. Ook in China en Vietnam hebben we gezien dat de communistische partij, die daar partij van de Arbeid noemde, ook bekwaam is geweest om het volk zo mee te krijgen dat ze zelfs het machtigste leger ter wereld, dat van de VS, te verslaan. Ook in eigen strijd van de werkende mensen hier in België was toch al regelmatig gebleken dat de strijd van de arbeiders het sterkst en het efficiëntst is wanneer zij gesteund en georganiseerd wordt met behulp van zo’n Marxistische partij.
Dus de partij werd opgericht om het doel te kunnen bereiken?
Kris Merckx: Ja.Om iets te bereiken moet je ook een aantal regels opstellen. Bijvoorbeeld als je beslist actie te ondernemen, moet je de discipline kunnen hebben van al de leden daar aan deel te nemen. Als de ene zegt ‘ik doe niet meer mee, ik ben niet akkoord’ en de andere zegt van wel, dan ben je verzwakt en dan kan je de grote tegenstanders zoals de multinationals niet door de knieën krijgen.
PVDA is een extreem linkse partij. Zijn er misschien standpunten die u iets te extreem vindt, of bent u echt akkoord met alles?
Kris Merckx: Ik heb bezwaar met de term extreem links voor wat onze partij betreft.
Ik mag mij eigenlijk gelukkig prijzen dat ik enkele dagen geleden in het
TV-programma ‘Phara’ heb gezeten met een cineast – regisseur, Mark Didden. Deze zei dat hij niet akkoord gaat met het gebruik van de term extreem in verband met de Partij van de Arbeid. Volgens hem is het niet extreem links, maar humaan én links.
Wij zijn altijd van oordeel geweest dat wij echt links zijn, terwijl andere partijen die zich links noemen, zoals de Sp.a, toch al bijna 90 jaar het kapitalisme aanvaarden. Je kan ze dus niet meer Marxistisch en links noemen. Je ziet het ook doordat de ASLK bank opgeslorpt werd door de generale bank en is Fortis geworden. Die privatisering is gebeurd door de socialistische partij en we zien nu wat de gevolgen hiervan zijn. Een partij die zo een beleid voert en die ook Amerika steunt voor de oorlog in Irak. Ze laten vanuit Antwerpen wapens vervoeren die Amerikanen gebruiken om daar 100 000den te laten vermoorden waaronder vooral burgers.
Dat kan je toch geen linkse partij meer noemen. Wij denken dat we links zijn, maar wel radicaal. Wat ik wel aanvaard als kritiek is dat we op bepaalde ogenblikken iets te onstuimig zijn geweest en bepaalde optredens iets te extreem. We hebben zaken gedaan waar de grote meerderheid van de mensen niet achter stond en dat is dan fout en ook niet echt links. Op die ogenblikken waren we dan wel in ons optreden een beetje extreem links, maar ten gronde zijn wij niet extreem links. Wij hebben nu trouwens uitdrukkelijk gezegd, al de overdreven en te extreme kantjes die er in bepaalde standpunten van ons waren, ook het feit dat we soms overdreven kritiek leverden op tegenstanders in plaats van te zoeken naar een samenwerking, met die linkse afwijkingen die we soms gehad hebben proberen we toch al vele jaren komaf te maken.
De partij moet dus gerelativeerd worden door de bevolking.
Kris Merckx: Ze moet gesteund worden door de bevolking. Wij zijn voor radicaliteit omdat het onrecht waartegen wij staan zo extreem en radicaal groot is. Zeker als je het op wereldschaal bekijkt. Een miljard mensen die het moeten stellen met minder dan een dollar per dag en elke dag 24.000 kinderen die sterven van honger of van ziektes die gemakkelijk kunnen voorkomen of genezen worden met heel eenvoudige geneesmiddelen of met een vaccinatie. Dat is dus een heel extreem onrecht, want dat betekent dat er op vijf dagen in de derde wereld evenveel kinderen sterven dan slachtoffers vielen met de atoombom op Hiroshima. Bij ons in het rijke westen aanvaardt iedereen dat zomaar. Wij vinden dat een extreem onrecht en wij vinden dat de volkeren het recht hebben om daar radicaal tegen in te komen. Ook tegen het onrecht dat bij ons bestaat. De armoede die bij ons bestaat, mensen die onrechtvaardig hun werk verliezen, daar mag ook radicaal actie tegen gevoerd worden, maar het moet een radicaliteit zijn waar de grote meerderheid van de bevolking kan achter staan. De hele geschiedenis van geneeskunde voor het Volk, dat ik gesticht heb, die groepspraktijk waar mensen gratis huisartsgeneeskunde kan krijgen, bewijst dat een radicaal initiatief wel waargemaakt kan worden. Wij hebben heel hard moeten vechten, onder andere tegen de Orde van Geneesheren, om dat te kunnen verdedigen en te kunnen volhouden, maar omdat het zo positief ervaren werd door de grote meerderheid van de bevolking hebben wij ook altijd veel steun gekregen en uiteindelijk de strijd gewonnen.
Dat is wel knap. Onlangs moest ik naar de dokter en ik moest 23 euro betalen. Dat is toch wel heel veel als je ziet dat mensen gratis naar de dokter kunnen.
Kris Merckx: Bij ons moeten mensen maar 16,02 euro betalen en dat bedrag trekken ze dan volledig terug van het ziekenfonds. Nu hebben wij een systeem, dat ik ook in mijn boek beschrijf, waarbij onze patiënten een contract afsluiten met het ziekenfonds om te bevestigen dat zij altijd bij de tien artsen van Geneeskunde voor het Volk op raadpleging zullen komen. Daarop krijgen wij van het ziekenfonds zes euro per maand, ongeacht of die nu een keer per jaar op raadpleging komen of een keer in de week. De gezonde mensen compenseren dat dus voor de zieke mensen. Zo heb je een mooi systeem waarbij iemand die ziek is nooit kan geremd worden door het feit dat hij het financieel moeilijk heeft. De patiënt weet dat als hij naar een van onze dokters gaat geen geld zal moeten voorschieten en dat alles met de mutualiteit wordt geregeld. Dat maakt ertoe dat de gezondheidszorg toegankelijk is en dat mensen niet te lang wachten met hun ziekten tot het te laat is of te erg zodat ze een zwaardere behandeling nodig hebben.
Bent u altijd al linksdenkend geweest?
Kris Merckx: Nee. Ik heb wel altijd al sociaal gedacht, dat heb ik van thuis meegekregen. Mijn ouders waren onderwijzers die heel actief waren in de christelijke sociale beweging zoals het ACV, het vakverbond, en de CM. Mijn ouders waren wel tegen het Marxisme omdat in die tijd de christelijke mensen heel erg tegen het Marxisme, het socialisme en het communisme werden opgezet. Maar doorheen die ervaring van de studentenstrijd van mei ’68 en door met linkse mensen in contact te komen, heb ik mijn ideeën veranderd en ben ik Marxist geworden. Deze evolutie staat volledig in mijn boek omschreven.
Waarom is de PVDA nooit in de Kamer of de Senaat terechtgekomen? Het zou toch een hele vooruitgang betekenen voor de doelen die de partij wil bereiken.
Kris Merckx: Absoluut en dat is ook onze bedoeling. Onder meer omdat wij ondervonden hebben dat zo een mandaat van een verkozene in een gemeenteraad en zeker in een parlement een grote rol kan spelen bij de strijd voor de mensen vooruit te brengen. In Hoboken behaalden wij de eerste keer dat we aan de gemeenteraadsverkiezingen meededen in 1976 10% van de stemmen. Daar hadden we twee gemeenteraadsleden mee. In mijn boek beschrijf ik ook hoe wij dat gebruikt hebben om het probleem van de mogelijke vergiftiging door lood bij kinderen, veroorzaakt door een groot metaalbedrijf in Hoboken op de agenda te zetten. Zo hebben wij kunnen afdwingen dat bij de kinderen bloed werd afgenomen. Na een grootschalig onderzoek bleek dat 44 van de kinderen die rond het bedrijf woonden, moesten opgenomen worden in het ziekenhuis. Bij 22 is onomstootbaar vastgesteld dat zij een ernstige vorm van loodvergiftiging hadden. Zij zijn behandeld moeten worden met baxters met stoffen die lood uit het lichaam drijven. Daarom vinden wij het wel belangrijk om mensen in het parlement of in gemeenteraden te krijgen. Tot nu toe hebben wij alleen verkozene in gemeenteraden. Meestal in de gemeenten waar zich een van onze groepspraktijken bevindt. Als wij nog niet in het parlement zitten, dan komt dat onder andere doordat omdat ze speciaal in België een ondemocratische kiesdrempel hebben ingevoerd. Die houdt in dat je minstens 5% van de stemmen moet halen alvorens je eerste zetel te behalen. Dit bevoordeelt de grote partijen. Ze hebben dat ook gedaan voor de gemeenteverkiezingen in 1982. Toen werden de zeven randgemeenten bij de kernstad Antwerpen gevoegd. Daardoor verdubbelde het aantal bewoners van 250 000 mensen naar een half miljoen, maar toch hebben ze het aantal gemeenteraadsleden niet vermeerderd hoewel ze dat eerst van plan waren, wat logisch zou zijn. Vroeger waren er 300 gemeenteraadsleden in de acht gemeenten samen, maar die vielen allemaal weg. Er schoten niet meer dan 55 over voor de gehele bevolking. In het begin hadden ze gezegd dat ze er 70 gingen behouden, toen waren het er nog maar 63, daarna hebben ze besloten om er 59 van te maken. Uiteindelijk hebben ze berekend dat wij door middel van onze acties en onze stemmen in Hoboken er bij zouden zijn. Daarom hebben ze speciaal de wet, die ze eerst nog zelf gestemd hadden in de kamer, weggestemd in de Senaat. Dat maakt dat wij met 300 stemmen de 55ste zetel in Antwerpen misten hoewel we 9000 stemmen behaalden en de andere partijen met gemiddeld 4500 stemmen 1 zetel behaalden. Dat was een enorme kiesdrempel. Voor onze eerste zetel te halen, moesten wij het dubbele halen van de andere partijen omdat wij zo radicaal zijn tegen onrecht en tegen diegenen die nu aan de macht zijn, de super rijken en de multinationals. Wij vinden dat die rijkdom eerlijker moet verdeeld worden onder de bevolking.
Er mogen wel verschillen zijn. Mensen die meer werken en een grotere bijdrage leveren aan de maatschappij mogen van ons 3, 4 zelfs 5 keer meer verdienen als het moet, maar niet zoals in België waar er mensen zijn die 10 000 keer meer verdienen dan een gemiddelde arbeider. De multimiljonairs hebben nu eenmaal de macht en die zorgen er voor dat ons kiessysteem ondemocratisch is zodat een partij als de onze wordt uitgesloten. Ik denk wel doordat we ons soepeler zijn gaan opstellen en de extreme kanten die aan onze standpunten en onze optredens waren er afgevijld hebben dat mensen zien, zeker nu de crisis groter wordt, dat we wel gelijk hebben en dat het kapitalisme geen stabiliteit kan waarborgen. Wij mogen natuurlijk ook weinig in de media komen. Dat is echt uitzonderlijk. Ik ben nu eens voor een keer in Phara mogen komen, maar dat was omdat ik een boek geschreven heb. In de voorbije drie jaar is er misschien drie of vier keer iemand van ons in de media gekomen terwijl
andere partijen elke dag in de media komen.
Tot slot, u komt op voor de arbeider, maar waarom bent u dan niet gaan samenwerken met de vakbond?
Kris Merckx: Ik ben zelf lid van de vakbond en mijn vrouw ook. Wij zijn er absoluut voor dat de werknemers en de kaders zich aansluiten bij de vakverenigingen om hun belangen te verdedigen op vlak van loon en arbeidsomstandigheden. In mijn boek kan je lezen dat wij heel hard de mensen van de vakbond steunen, vooral diegenen die opkomen voor hun leden. Wij zijn voor strijdbare en democratische en sterke vakbonden.
OK, ik denk dat we hier kunnen afronden. Bedankt voor het interview en nog veel succes met uw partij in toekomst.
Kris Merckx - stichter GVHV, ex-provincieraadslid PVDA 
Geef een reactie