Kris Merckx – stichter GVHV, ex-provincieraadslid PVDA

Op 23 april besloot het provinciebestuur tot een ‘minnelijke herroeping’ van de schenking van het kasteel Pulhof in Wijnegem die zij tien jaar eerder had ontvangen. Eigenaardig genoeg met de steun van… Groen. Nochtans werd zo de weg vrijgemaakt voor de verkoop van het 27 hectare groot domein en de bijhorende gebouwen aan zakenman Beerens van de gelijknamige autoketen. Het kasteel, waaraan de provincie voor 2,6 miljoen euro restauratie- en herstellingswerken liet uitvoeren, komt zo terug in privéhanden. De hoge hekken aan de ingang van deze ‘waterburcht’ gaan opnieuw dicht voor Jan met de pet en Aicha met de sjaal.

De laatste eigenares van het Landgoed Pulhof, een fraai kasteeldomein van 27 hectare gelegen aan de ‘s-Gravenwezelsteenweg 59 in Wijnegem was weduwe Christina Van Haaren-Ackermans. Bij haar haar overlijden op 103-jarige leeftijd in 2003, schonk zij in haar testament het domein aan de provincie Antwerpen. Aan dat legaat (=schenking) was echter de voorwaarde verbonden dat het kasteel binnen een periode van tien jaar een culturele bestemming zou krijgen. Zo niet zouden het Rode Kruis Vlaanderen en Unicef Belgium als ‘algemene legatarissen’ het eigendomsrecht verwerven. Wie zich on-line een beeld wil vormen van de omvang en de ligging van het domein kan dat met Google Maps en Streetview via deze link.

Op een boogscheut van Antwerpen was gestart met een nieuw groot provinciaal groendomein. Het nieuwe bestuur pakt het nu af van de bevolking om het aan de privé te geven.

Mogelijkheden als publiek domein bewezen

Na de aanvaarding van het legaat in 2004 startte het toenmalige provinciebestuur met werken en intitiatieven om kasteel en domein een publieke socioculturele bestemming te geven. Dat naar het voorbeeld wat het al eerder succesvol realiseerde met domeinen zoals het Rivierenhof in Deurne, het kasteel Vrieselhof in Oelegem (Ranst), het kasteel d’Ursel in Hingene en het Hof van Leysen in Antwerpen-Zuid. Aan plannen voor het Pulhof ontbrak het niet en in het begin werd er ook werk van gemaakt.

In de brochurereeks ‘Provinciaal patrimonium in de kijker’ verscheen een nummer ‘ Een reis naar de belle époque: Landgoed Pulhof, Wijnegem’. Daarover kan men tot op vandaag op de site van de provincie lezen: “Sinds het legaat in 2003 werken diverse diensten aan de restauratie, ontsluiting en herbestemming van het geheel. In 2009 konden de Provinciale Groendomeinen Regio Antwerpen (PGRA) het kasteelpark openstellen voor het publiek.” Zo organiseerde de PGRA er, in de voorbije vier jaren, de planten- en tuinbeurs ‘Tuinkriebels’. Er werd een grote moestuin aangelegd waar verschillende scholen deelnamen aan een moestuinprogramma. Ook de Antwerpse afdeling van het Agentschap Bos en Natuur vond een tijd lang onderdak in het kasteel.
Hier vind je een de links naar de uitnodiging voor de “Feestelijke opening nieuw Provinciaal groendomein Pulhof op zondag 31 mei 2009″. Ze toont hoe de provincie wel degelijk een socio-culturele en ecologische bestemming aan het invullen en realiseren voor het landgoed Pulhof. Die van een groendomein waar onder meer ‘de groenliefhebbers’ aan hun trekken kwamen.

Vanaf september 2014 zette de deputatie van de provincie evenwel al die activiteiten stop. De conciërge werd opgezegd, het park werd gesloten voor het publiek en er gebeurde vanaf dan geen onderhoud meer. Reden: de nieuwe coalitie van N-VA, CD&V en sp.a koos in 2013 onmiddellijk voor een 3-5-8-procent-besparingsoperatie (8% minder uitgaven in drie jaar tijd). Daarboven kwamen, op jaarbasis, nog eens 7 miljoen euro extra besparingen vanaf 2014 en nog eens 11 miljoen euro vanaf 2015. Dit als gevolg van de volledige afschaffing in twee tijden van het Provinciefonds, eerst door toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Bourgeois en vervolgens door zijn opvolger Homans.
De N-VA had het ‘helfie’-handje toen nog niet bedacht, maar ze duwde onze provincie wel al onverbiddelijk naar… achteruit. Dus naar het van de hand doen van het Landgoed Pulhof.

2,6 miljoen investeringen: cadeau voor Beerens

Het uit handen geven van het publiek domein Pulhof was en is allesbehalve evident. Zeker niet in het licht van de 2,6 miljoen euro die het provinciebestuur in de voorbije tien jaren investeerde in de renovatie en het onderhoud van het landgoed. De grootste bedragen gingen naar de renovatie van de kasteelvilla (845.000 euro), de aanleg van nutsvoorzieningen op het domein (422.000 euro) en de restauratie van het dak (1 miljoen euro, waarvan 613.000 euro gesubsidieerd door de Vlaamse regering). Daarnaast waren er de uitgaven voor gas, elektriciteit en water (23.000 euro per jaar in de laatste twee jaren). En de kosten van het eigen provinciepersoneel dat jarenlang werd ingezet om het landgoed te bewaken (conciërge), te onderhouden of te verbeteren (aanleg moestuin, verwijdering houtzwam). Al deze grote investeringen met gemeenschapsgeld gaan nu ten goede kopen aan een privéeigenaar. Die krijgt een grotendeels gerestaureerd en goed onderhouden kasteel en domein op een zilveren schoteltje aangeboden en mag het vanaf nu voor het publiek afsluiten.

Gazet van Antwerpen meldt de verkoop van kasteel en domein (27 hectaren) aan autogigant Erwin Beerens. Het Pulhof quasi instapklaar voor… een ‘kasteelheer van de nieuwe tijd’.

Legaat minnelijk herroepen

Maar dat zal de neoliberalen, die nu de plak zwaaien in het bestuur, een zorg zijn. Voor hen tellen alleen de besparingsdoeleinden. Om van de kosten verbonden aan het behoud en de ontwikkeling van het Landgoed Pulhof af te geraken werden in de voorbije maanden, achter de schermen, de nodige stappen gezet. Uit het hele verloop blijkt dat de verkoop aan zakenman Beerens al geruime tijd in kannen en kruiken was. Op 28 februari kwam de mogelijke verkoop van het Pulhof al ter sprake in de provincieraad, zonder dat de naam van Beerens viel. Op 24 maart ondertekende Erwin Beerens bij een notaris al een gedetailleerde optie tot aankoop (‘compromis’). Dat deed hij als gedelegeerd bestuurder van de N.V. ‘HET BESTE BROOD’, de opvolger van zijn eerdere vennootschap BEERENS IMMO NV.

Restte dus alleen nog de taak voor het provinciebestuur om een juridisch obstakel uit de weg te ruimen. Het provinciebestuur kon namelijk onmogelijk zelf het domein verkopen. Het was, als legataris, immers gebonden aan de testamentaire last ‘een culturele bestemming te geven aan het legaat’. De enige manier om het domein te ‘vervreemden’, zo stond in het testament, is het legaat te herroepen, waardoor ‘het eigendomsrecht om niet’ overgaat naar de (rechts)personen die in het toenmalige legaat opgenomen stonden als ‘algemene legatarissen’. Dat waren ‘Het Belgische Rode Kruis’ en ‘Unicef Belgium’. Deze zijn niet gebonden door de bepaling om het goed een culturele bestemming te geven en kunnen het dus gewoon verkopen.
Daarvoor moest evenwel de provincieraad eerst instemmen met de minnelijke herroeping van het legaat. In de zitting van 23 april hechtte de meerderheid (N-VA, CD&V en sp.a) hieraan haar goedkeuring. Bij de oppositie stemden PVDA+ en VB tegen, Open VLD onthield zich. Verrassend was dat… Groen samen met de meerderheid ja stemde (zie hieronder).

De klok teruggedraaid

Namens de PVDA+ verantwoordde ik onze tegenstem met deze tussenkomst:
“De beslissing om het Pulhof uit handen te geven is tekenend. Ze illustreert goed hoe het nieuwe beleid op zowat alle vlakken de klok sociaal, cultureel en ecologisch terugdraait.
In de voorbije twee eeuwen zijn heel wat kastelen, ‘hovingen van playsantie’ en abdijen met de omringende landerijen en parken in publieke handen gekomen. Dat gebeurde na de Franse revolutie en, op het einde van de 19de eeuw en in de loop van de twintigste eeuw, onder impuls van een sterke socialistische beweging. Voor de bevolking, die voortaan ook van deze domeinen kon genieten, was dat een goede zaak.
Daarom is het versassen van het mooie Landgoed Pulhof naar een privéeigenaar ook een symbooldossier. Met deze beslissing slaat men, op dit terrein, de tegenovergestelde weg in van die welke vele overheden, waaronder ons provinciebestuur, in vorige eeuwen gevolgd hebben, zelfs nog tot het begin van vorig decennium.
Een mooi groot domein van 27 hectaren wordt nu in handen gespeeld van de nieuwe kasteelheren, die van de moderne tijden: de captains of industry, trade and finance. Gazet van Antwerpen van 7 april vat de transactie samen onder een sprekende titel: ‘Antwerpse autoreus wordt kasteelheer’ (zie foto). In datzelfde artikel vernemen we hoe de toekomstige eigenaar van het domein, Erwin Beerens, zijn fortuin vergaarde door met zijn keten van garages en leasingbedrijven uit te groeien tot één van de grootste spelers op de automarkt.”

27 hectaren groen nabij grootstad: van publiek naar privé

De hekken van de prachtige ‘waterburcht’ Pulhof zijn voortaan gesloten voor het publiek.

“Met het verpatsen van het Landgoed Pulhof aan deze autogigant doet het provinciebestuur dus het omgekeerde van wat ze gedaan heeft toen ze, in het verleden, kasteeldomeinen zoals Kasteel d’Ursel, het Rivierenhof en kasteel Vrieselhof verwierf en uitbouwde tot gewaardeerde groendomeinen en culturele centra.
Toevallig brachten we met de commissie Recreatie en Vrije Tijd vorige maandag een werkbezoek aan het kasteel Vrieselhof in Oelegem. Daar konden we zien wat een overheid in zo’n domein de gemeenschap kan aanbieden op het vlak van ontspanning, van herstel en diversifiëring van de natuur en van natuurbeleving. Een mooie, inspirerende realisatie. Hetzelfde had men kunnen doen met Kasteel Pulhof in Wijnegem. Het ligt op fietsafstand van het centrum van Antwerpen (11 km) en, voor de meeste inwoners van Deurne zelfs op wandelafstand (5 km). In de huidige context van verstedelijking, en met een voorspelde bevolkingsaangroei in de stad Antwerpen van 100.00 inwoners tegen 2020, is er meer dan ooit nood aan zo’n domein in de rand.

Een foute keuze

Maar het nieuwe bestuur doet dit niet, zoals we daarnet van de verantwoordelijke gedeputeerde, Bruno Peeters (N-VA), mochten horen. Een bewijs dat de kracht van de verandering in de foute richting gaat. De motor staat niet in vooruit maar in achteruit.
In de commissie Financiën en Logistiek verantwoordde gedeputeerde Ludwig Caluwé (CD&V) de afstoting van het domein met het argument: “Wat tot tien jaar geleden financieel allemaal kon, dat kan nu niet meer.”
Waarom kan dat niet meer? Omdat men weigert het geld te halen waar het zit: bij de superrijken, de euromiljonairs, de banken, de multinationals en de grote fraudeurs.
Natuurlijk zijn wij het, in bijkomende orde, ook niet eens dat het provinciebestuur er zich bij neerlegt dat het niets kan recupereren van de 2,6 miljoen euro gedane investeringen. Dat men, op die wijze, een groot cadeau doet aan een kapitaalkrachtige koper is meer dan onbehoorlijk.
Maar, zoals gezegd, voor ons was een verkoop, het afstand doen van dit domein, totaal niet aan de orde.
De geproduceerde rijkdom is in ons land in de voorbije 50 jaren meer dan verdubbeld. Waarom kan nu dan niet meer wat 50 jaar geleden wel mogelijk was? Omdat die rijkdom ongelijk verdeeld is. De politiek moet daaraan wat aan doen, in plaats van daaraan mee te werken.”
Tot zo ver mijn tussenkomst.

De ja-stem van Groen

Zoals vermeld stemde Groen voor de teruggave van het legaat. Fractieleider Tom Caals nam uitdrukkelijk afstand van de neen-stem van de PVDA. De opstelling in dit dossier van de Groen-fractie– met wie we in de provincieraad rond andere punten regelmatig vruchtbaar samenwerken – verwonderde ons zeer. Wie zou nu verwachten dat een groene partij akkoord gaat dat een domein van 27 hectaren, dat open stond voor het publiek, vanaf nu een exclusief privépark wordt van een superrijke familie? Het leverde Tom, de dag erna, op zijn Facebookprofiel alvast een getagd bericht op van de N-VA-gedeputeerde Bruno Peeters: “Ik kreeg gisteren complimenten van niemand minder dan Tom Caals, we zullen dan toch iets goed doen :-)”. Bij de 12 mensen die dit leuk vonden, 6 N-VA-provincieraadsleden, waaronder hoofdgedeputeerde Luk Lemmens.
In een reactie verantwoordt Tom Caals zijn keuze zo: “(Dit) kunnen we inderdaad 100% steunen. Logisch toch? Als we moeten kiezen tussen een kasteel in eigendom zonder dat er een doel voor gevonden is de afgelopen 10 jaar of een gift voor Unicef en het Rode Kruis van 4 miljoen euro (via oorspronkelijk legaat) dan kiezen ook wij uiteraard voor de laatste optie!”

Een N-VA-gedeputeerde drukt op de Facebookpagina van Tom Caals zijn tevredenheid uit over de steun van de Groen-fractie voor onder meer de verkoop van het Pulhof.

Beerens ‘broodje’ is gebakken

De twee hier aangehaalde argumenten snijden volgens ons geen hout.
Vooreerst het nobel lijkende motief van een ‘gift’ aan het Rode Kruis en Unicef. Uit het hele dossier blijkt overduidelijk dat het provinciebestuur al meer dan een jaar, louter en alleen om besparingsredenen, van het Landgoed Pulhof af wil. Die ‘gift’ sleurt de deputatie er nu bij als een schaamlapje.
In werkelijkheid gaat het eerder om een gift aan Beerens. Het broodje van zijn immobiliënvennootschap ‘Het beste brood’ wordt bij deze vastgoed transactie flink gebakken. Ze betaalt aan het Rode Kruis en Unicef namelijk 4 miljoen euro. Dat is een gunstprijs voor een imposant goed dat, dank zij 2,6 miljoen investeringen en alle andere gedane kosten, in goede staat is. Als je die recente, en dus niet meer te verrichten, investeringen aftrekt van de aankoopprijs dan verwerft Beerens het kasteel en de 27 hectaren rondom voor nauwelijks 1,5 miljoen euro. Die prijs omvat bovendien ook alle ‘meubelende roerende goederen’.
We delen de zorg om de fondsen van het Rode Kruis en Unicef. Maar ook die zouden er beter bij varen- indien de overheid de Beerensen van deze wereld rechtvaardige belastingen zou doen betalen op hun fortuinen. Met de opbrengst daarvan zou de reguliere staatssteun aan deze officiële hulporganisaties gevoelig kunnen verhogen.

Het meest vreemde argument is evenwel dat de fractieleider van Groen er zich bij neerlegt dat het provinciebestuur in tien jaar tijd geen goede bestemming kon ‘vinden’ voor het Pulhof. Dat een bestuur dat gedreven wordt door neoliberale besparingsdrift daar niet in slaagde is logisch. Maar een groene partij kan toch wél doelen bij de vleet vinden voor… een prachtig domein van 27 hectaren in de buurt van Antwerpen. En er voor ijveren dat daar, zoals vroeger, wel geld voor is.
Overigens hadden verschillende diensten van de provincie, onder meer de Provinciale Groendomeinen regio Antwerpen (PGRA), wel al goede bestemmingen voor het domein gevonden en al voor een deel gerealiseerd. De vele energie die zij er, met enthousiasme en creativiteit, in staken gaat nu voor het publiek verloren.

Wij kijken alvast uit naar de reacties op de verschillende opstelling van de Groen-fractie en van de PVDA+ in dit groene dossier bij uitstek. Dat kan desgevallend een vriendschappelijk debat opleveren waar het progressieve eenheidsfront tegen de neoliberale besparingsconsensus alleen maar versterkt kan uitkomen.