Kris Merckx – stichter GVHV, ex-provincieraadslid PVDA

Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Liesbeth Homans had zich een jaar lang sterk gemaakt dat ze de principiële beslissingen over de afslanking van de provincies nog vóór het zomerreces zou nemen. Maar de laatste Vlaamse ministerraad van vrijdag 17 juli ‘besliste’ nauwelijks meer dan wat al in het Vlaamse regeerakkoord van juli 2014 stond. De bijna 6000 personeelsleden die hun hart vasthielden, blijven volop in het ongewisse. Van een paar grote instellingen (musea, domeinen) is in grote lijnen geweten naar wie ze gaan (Vlaanderen of de steden) maar zonder precisering met welk budget noch met hoeveel en welke medewerkers. Dat Homans nog niet durfde doorhakken geeft wat meer tijd en ruimte om het verzet te organiseren tegen deze nieuwe hakbijloperatie. De Vlaamse would-be ‘Iron Lady’ neemt, voorlopig wat gas terug, onder druk van de onrust en het ongenoegen bij personeel en vele bestuurders. En misschien ook een beetje dankzij onze tribune in De Morgen, en de daaraan direct en indirect gelinkte artikels in diverse kranten. Die verscheen op de ochtend van de ministerraad. De originele ietwat uitgebreidere versie van deze Opinie vind je hieronder.

“De afslanking van de provincies dook, vrij onverwacht, op in het Vlaams regeerakkoord van 23 juli 2014. Dit document van 167 bladzijden besteedde welgeteld 21 regeltjes aan het samenvatten van de krachtlijnen van het project:
– alle persoonsgebonden bevoegdheden (cultuur, welzijn en sport)worden aan de provincies onttrokken;
– de provinciale opcentiemen op de onroerende voorheffing worden, na een besparing, omgevormd tot een dotatie;
– de steden Antwerpen en Gent worden ‘provincievrij’ gemaakt.
– het aantal provincieraadsleden wordt gehalveerd en het maximum aantal gedeputeerden teruggebracht van zes naar vier;
– de provincies zullen niet langer meer participeren in intercommunales.

Dat het bovenlokale bestuursniveau aan herdenking toe is, lijkt ook ons wenselijk. Allicht kiezen we beter voor stadsgewesten. Ook de intercommunales dienen grondig in vraag gesteld te worden. Actueel dienen ze, zeker in de gemengde vorm, vooral om privépartners voordelen te geven. En om bijkomende zitpenningen te bezorgen aan gemeentelijke en provinciale mandatarissen die vaak geen enkele deskundigheid of engagement ten aanzien van het betrokken domein bezitten.
Maar de hertekening van het intermediaire bestuursniveau vergt, om efficiënt én sociaal te zijn, een langdurige voorbereiding met grondig overleg tussen alle betrokkenen: personeel, bestuurders, verkozenen, vakbonden, gemeenten. Alleen zo verzeker je dat al die nuttige jobs en expertise, die nu in de provincies aanwezig zijn, behouden blijven en eventueel elders beter worden ingezet. Niets daarvan is vóór 23 juli 2014 gebeurd.

Zonder visie en overleg

De PVDA+ kritiseerde daarom de aangekondigde afslanking meteen als een loutere besparingsoperatie zonder visie en overleg. Daarvoor werden ons argumenten aangereikt door (ex-)gedeputeerden, ook vanuit partijen die deel uitmaken van de regering.
Marc Vandeput is CD&V-hoofdgedeputeerde van Limburg, voorzitter van de Vereniging van Vlaamse Provincies (VVP) en volgt op de voet de aanpassingen van de lokale en bovenlokale bestuursniveaus die actueel in andere Europese landen plaats grijpen. Hij reageerde als eerste verontwaardigd over de aanpak van de Vlaamse regering: “De decreten over de nieuwe bevoegdheden van de provincies werden nauwelijks twee jaar geleden gestemd. Ze worden in het regeerakkoord volledig van tafel geveegd.” (DS 6/8/2014). Daarmee verwees hij naar de decreten van 2012 over de herziening van de bevoegdheden van de provincies. Die waren pas op 1 januari 2014 in voege getreden en werden, door het Vlaams regeerakkoord, amper 6 maanden later dus al opnieuw ongedaan gemaakt (DS, 6/8/2014). Ook de Antwerpse CD&V-gedeputeerden Ludwig Caluwé en Peter Bellens uitten hun ongenoegen in een blogartikel, onder de titel ‘Vlaams Regeerakkoord: méér centralisatie, méér verambtelijking, méér verrommeling’. Daarin schuwden ze de hoge woorden niet: “Vorig jaar onderhandelde de Vlaamse overheid met de vijf provincies over de takenverdeling voor de volgende zes jaar. Nu schrapt Vlaanderen met één pennentrek dit contract. Geen toonbeeld van een betrouwbare overheid. Als provinciale bestuurders zijn wij kwaad en voelen we ons verraden.” (28/08/2014). Oost-Vlaams CD&V-gedeputeerde van Cultuur, Jef Dauwe, sprak nog straffere taal: “Deze herschikking is een hold-up op het geld. Met het geld van de provincies spekken ze de Vlaamse kas. Wat er overblijft, zullen ze verdelen onder de steden en gemeenten. In het regeerakkoord staat nergens dat het geld voor cultuurgebonden materie na de herverdeling opnieuw voor cultuur gebruikt zal worden. Een stad die 400.000 euro voormalig cultuurgeld binnenkrijgt, kan dat geld bijvoorbeeld gebruiken voor een strook asfalt.” ( DS van 1/9/2014). Ook de Antwerpse oud-gedeputeerde Marc Wellens (CD&V), wond er geen doekjes om: “Het is gewoon hebzucht: de stad (Antwerpen) en Vlaanderen willen zich zo veel mogelijk toe-eigenen. Daarbij is er geen visie.” (GVA 16/8/2014). Oud- gedeputeerde Frank Geudens (sp.a) haalde vernietigend uit naar de werkwijze van de Vlaamse regering: ‘Improvisatie, amateurisme, machtsmisbruik en onbeschofte behandeling van het provinciepersoneel’.

Ja, er zijn kritieken te maken op het functioneren van de huidige provinciebesturen en bepaalde toestanden die er soms heersen. Maar tegelijk kunnen wij, op basis van onze eigen beperkte ervaring als pvda in de provincieraad van Antwerpen (1985-1988 en 2013-2015) dat, doorheen de jaren, een vaak zeer deskundig en geëngageerd personeel met de steun van verschillende bestuurders, mooie initiatieven op poten hebben gezet op de domeinen die tot voor kort onder de provincies vielen. Vaak waren er ook goed geoliede structuren gegroeid om ze te beheren. Het overhaast opbreken hiervan, zonder weloverwogen alternatief, gaat uitdraaien in het nadeel van de dienstverlening aan de bevolking, van het personeel en de werkgelegenheid.

Grijze zones

Liesbeth Homans mag dan 1 januari 2017 vooropstellen als datum waarop ‘de transitie’ effectief in werking zal treden, alles wijst er op dat we opnieuw vertrokken zijn voor nog eens jaren verlammend getouwtrek en energieverspilling over wie nu wat mag doen en met welke middelen. Wat doorsijpelt over het thans lopende overleg tussen de provincies en de regering toont dat de transitie geen simpele klus is. Onder meer wegens de grote verschillen tussen de provincies, zowel op het vlak van beleid als instellingen. Bovendien is van verschillende zaken die provincies nu doen nog niet geweten of ze gaan overgenomen worden, door wie en onder welke voorwaarden. Ze bevinden zich in de zogenaamde grijze zones. Gaan bijvoorbeeld de 42 sportfederaties, die nu in Antwerpen, huisvesting krijgen in het Huis van de Sport aan sterk gereduceerde prijzen, daar nog op kunnen rekenen? Nog erger is dat ook voor grote instellingen de toekomst zeer onzeker is. Zo worden het Gallo-Romeins museum in Tongeren en het Cultuurcentrum De Warande in Turnhout toegewezen aan de respectievelijke steden. Maar hoe gaan die dat kunnen betalen? De Warande heeft een personeelsbezetting van 56 VTE (voltijdse eenheden) en ontwikkelt een rijke waaier aan activiteiten met regionale uitstraling. Nog maar pas in 2009 droeg Turnhout dit cultuurcentrum over aan de provincie omdat het haar draagkracht te boven ging. Hoe zou deze stad opnieuw de verantwoordelijkheid voor De Warande kunnen opnemen, nu alle gemeenten gedwongen werden de buikriem aan te halen?

Nog meer besparen

Zowel voor de materies die hetzij naar Vlaanderen hetzij naar steden of gemeenten worden overgedragen als voor de grondgebonden materies die nog bij de provincies blijven (recreatiedomeinen, waterlopen, mobiliteit, economie, erfgoed) is er trouwens nog een krimp geprogrammeerd. Die dreigt opnieuw vooral de lagere geschoolden te treffen (groenarbeiders, onderhoudspersoneel) en mensen in overheadfuncties (ICT, boekhouding, communicatie). De mededeling dat de in een Vlaamse dotatie omgevormde provinciale opcentiemen pas ‘na aftrek van een besparing’ wordt doorgestort kondigt een nieuwe aderlating aan zowel voor de overgehevelde diensten en instellingen als voor die welke in de provincies blijven. Ludwig Caluwé zegt dat de nieuwe besparing ‘volgens onbevestigde cijfers’ 27 miljoen euro zal bedragen en spreekt van ‘financiële woordbreuk’. In totaal zou men daardoor, sinds 2013, uitkomen op 90 miljoen besparingen op jaarbasis ten koste van de provincies.

‘Geen naakte ontslagen’?

Bijkomend besparen betekent de liquidatie van nog meer jobs. Om sociale onrust te voorkomen, schreeuwde Liesbeth Homans op 3 februari in het Vlaams Parlement een formele belofte toe aan Kurt De Loor (sp.a): “Ik heb al duizend keer gezegd: er zullen bij het provinciepersoneel geen naakte ontslagen vallen. Kan dat misschien opgeslagen worden in uw brein, mijnheer De Loor?”.
In Antwerpen weten we wat die belofte waard is. Ook daar beloofden de N-VA-gedeputeerden, die begin 2013 aan de macht kwamen in het provinciebestuur, dat zij bij hun besparingsoperaties naakte ontslagen zouden vermijden. Inmiddels zijn er al meer dan 120 jobs verdwenen. De meeste door het niet vervangen van gepensioneerden en vertrekkers maar óók door naakte ontslagen. Bij het Gouverneur Kinsbergencentrum dat hulp biedt aan kinderen met ontwikkelingsstoornissen en autisme werden tien mensen afgedankt. Vier van hen werkten voor MODEM, een unieke communicatiehulpmiddelendienst voor gehandicapten die zonder genade werd opgedoekt.

Ook bij ander autonome provinciebedrijven vielen er naakte ontslagen. Evenals bij onderaannemers zoals bewakingsfirma’s of vzw’s uit de sociale economie wiens provinciale dotatie werd verminderd of afgeschaft. Afvloeiingen en afdankingen (ook van tijdelijken) zorgen voor onzekerheid en een slechte werksfeer. Daardoor stappen heel wat mensen van zelf op. En ook die worden vaak niet vervangen.
De mantra van rechtse en andere neoliberalen dat ze besparen ‘zonder naakte ontslagen’ is een leugen. Maar vooral toont het dat ze zich niets gelegen laten aan een echte toekomst – mét jobs – voor de jongeren. Geert Bourgeois mag dan tot in den treure herhalen dat al zijn besparingen bedoeld zijn om ‘de jeugd perspectief te bieden’, op een job bij de overheid zullen ze steeds minder kunnen rekenen.

Vlaamse Big Mac

Aan het Vlaamse spreekwoord ‘haast en spoed is zelden goed’ hebben Liesbeth Homans en haar collega’s, bij hun afslanking van de provincies, geen boodschap gehad. Dat kan alleen maar leiden tot nieuwe afbraak in de sociale en culturele sector én tot verdere bestuurlijke verrommeling.
Op het VVP-colloquium van 2013 in Hasselt beschreven de professoren Reynaert en Valcke (Centrum Lokale Politiek – UGent) de Vlaamse staatsstructuur als ‘de Vlaamse Big Mac’. Een Big Mac met te veel lagen en waar elke laag haar laag het dikste probeert te smeren ten koste van de andere. De Vlaamse regering wil haar laag, die zich doorheen zes federale staatshervormingen al zo geweldig opblies, nog vetter smeren.

In plaats van ernstig te werken aan een efficiënt en eigentijds intermediair bestuursniveau worden zo de Vlaamse Big Mac en de staatsverrommeling in stand gehouden. De calvarietocht voor de (gewezen) provinciale instellingen zal aanhouden. Ook al omdat N-VA de huidige afslanking slechts ziet als een tussenstap naar de volledige afschaffing van de provincies. Je moet geen groot politiek analyst zijn om te voorspellen dat ook deze materie voor nieuwe tegenstellingen, en gekibbel, zal zorgen in de Vlaamse regering.”

Tot zover de Opinie zoals we ze aan twee kranten aanboden en die, ingekort maar gelinkt aan een ruim redactioneel artikel in de papieren krant, door De Morgen op haar site werd gepubliceerd..
Inmiddels wordt het debat over de provincies voor het eerst op ruimere schaal gevoerd. In dit debat – en ook in de reacties op onze tribune – komen standpunten naar voor zoals: ‘Wat realiseren die provincies eigenlijk nog?’, ‘Is er wel een intermediair bovenlokaal bestuursniveau nodig?’, ‘Provincies zijn overbodig, beter afschaffen die handel’, ‘Provincieraadsleden en gedeputeerden verminderen is besparen op politieke postjes en dus goed’, ‘Het Vlaamse overheidsapparaat moest ontvet worden’… Daarop ga ik dieper in in een volgend blogartikel.

Filmpjes over groeiend verzet

Hier, als aanvulling, nog enkele links over de tegenstellingen binnen de Vlaamse regering omtrent het provinciedossier en over het beginnend verzet van de vakbonden.

1) Recent filmpje van Peter Bellens op de Facebook-pagina van de Provincie Antwerpen(zoek op datum: 26 juni). Hierin vat de CD&V-gedeputeerde in 1 minuut zijn ongerustheid samen over wat er allemaal verloren kan gaan door de manier waarop nu de hervorming van het provinciale niveau nu wordt aangepakt.

2) Op tv-Limburg:

* Komt er een bloedbad bij de provincie?Hier wijst ACOD-Limburg er op dat de job van heel wat personeelsleden bedreigd is, op de eerste plaats bij de meer dan 500 contractuelen.

* ACOD eist dringend overleg over de provincie
* Peumans – “Deputatie blijf rustig en verstel de waarheid”Hier maant een boze Vlaams-Parlementsvoorzitter Jan Peumans (N-VA) de deputatie van Limburg aan te stoppen met ‘liegen’. Wat hem niet belet zelf te liegen dat de operatie afslanking provincies ‘geen verlies van arbeidsplaatsen’ zou meebrengen. Liesbeth Homans heeft evenwel alleen maar beloofd dat er ‘geen naakte ontslagen’ zouden vallen. Dat houdt uiteraard wel verlies van jobs in. De voorbije twee jaar bewees dat ook in Limburg: min 50 jobs bij het provinciebestuur door ‘afvloeiingen’.

3) Op de Antwerpse regionale zender ATV:

* Geen verhoging Antwerpse provinciebelasting
In de hierboven vermelde opinie van Ludwig Caluwé (CD&V) waarschuwde deze reeds dat de hervorming van de financiering van de huidige provinciale bevoegdheden kan leiden tot een verhoging van de provinciebelastingen en/of tot bijkomende besparingen.
N-VA-hoofdgedeputeerde riep de pers bijeen om dit tegen te spreken. Wait and see.