Kris Merckx – stichter GVHV, ex-provincieraadslid PVDA

Tekening Apache

Een van de zeven grote werven, die Liesbeth Homans voor haar ministerie had aangekondigd, was de afslanking van de provincies. Die zou beslist worden in 2015 en uitgevoerd vanaf 1 januari 2017. De stemming van het decreet greep uiteindelijk slechts onlangs plaats (op 22 oktober 2016) en de toepassing dient met een jaar uitgesteld te worden (tot begin 2018). Vanuit verschillende provincies hoor ik, van geëngageerde en bekwame directeurs van provinciale instellingen en departementen: “Zo goed als iedereen van ons is ontevreden over wat uit de bus gekomen is en ongerust over de finale afloop.” En ook nog: “De zekerheid die de provincie ons bood, ook al door haar nabijheid, zijn we kwijt”.
Zowat alle gegevens waarover we nu beschikken bevestigen wat ik al in september 2014 over dit afslankingplan schreef: dit is een neoliberale besparingsoperatie zonder visie en overleg. Die kritiek werkte ik nog meer uit in onderstaande toespraak die ik in september 2016 in de provincieraad hield.
Daarin stelde ik ook dat de (noodzakelijke) hertekening van het intermediair bestuursniveau (nu de provincies) moet gaan in de zin van een degelijk voorbereide omvorming tot stads- en streekgewesten, ongeveer zoals uitgewerkt in het voorstel van decreet van Ingrid Pira (Groen).

Met haar zeven grote bevoegdheden ‘bokst Liesbeth Homans boven haar gewicht’. Met haar asociale en chaotische ‘hervorming’ van de provincies, slaat ze er ook dik naast.

In de zomer van 2014 trad Liesbeth Homans aan als Vlaams minister van Binnenlandse Zaken. Ze kreeg een megaportefeuille aan bevoegdheden toegestopt. Al spoedig zou blijken dat ze ‘boven haar gewicht bokste’. Als dat voor een van de zeven door haar opgezette werven nu al meer dan duidelijk is dan is dat voor haar zogenaamde ‘hervorming’ (afslanking) van de provincies.
Daarover kwam ik in juni tussen in de provincieraad kort nadat het nu goedgekeurde ontwerpdecreet door de Vlaamse ministerraad was aanvaard. Ik publiceerde ze toen niet, maar nu wel omdat het toelaat de blijvende onvrede en onzekerheid te begrijpen evenals al de nog niet opgeloste problemen. Want al drie jaar lang veroorzaakt de aanpak van de hervorming al onrust, chaos en destabilisatie in de diensten van de provincies. En dat zal ook in het komende jaar nog aanhouden wanneer concreet de ‘persoonsgebonden bevoegdheden’ (cultuur, welzijn, jeugd en sport) overgaan naar de Vlaamse overheid of naar steden en gemeenten.
Ziehier de delen uit mijn toespraak van 22 juni 2016 die nog actueel zijn :

“Collega’s, voorzitter,
U hebt het de voorbije weken ook gehoord op televisie dat op 27 mei onze Vlaamse regering een nachtelijke marathonvergadering heeft gehouden waarbij zij doorbraken zouden gerealiseerd hebben op drie dossiers: de hervorming van de kinderbijslag, van het onderwijs en de provincies. De beoordeling van de twee eerste hervormingen is hier niet ter zake maar voor het derde dossier wel. Dat ook hier zogezegd een doorbraak geforceerd is, klopt helemaal niet. Daarmee dat er op TV ook zo weinig over gesproken is die dag.”

‘Afslanking’ uitgesteld tot januari 2018

“Het enige dat nieuw beslist is, was dat de doorvoering van de afslanking met één jaar zou uitgesteld worden. Het is wel zo dat een week later de Vlaamse regering haar nieuw voorontwerp van decreet voor deze hervorming voor advies naar de Raad van State doorzond. Daarin wordt teruggekomen, en dat was wel een verrassing, op het vroegere voornemen om de provinciale opcentiemen op de onroerende voorheffing af te schaffen en te vervangen door een dotatie aan de provincie. Dus dat zou niet meer gebeuren. Er werd een nieuwe berekening uitgewerkt van zowel de Vlaamse basisheffing voor de grondbelasting als de provinciale opcentiemen en van hun respectievelijke te verwachten opbrengsten en naar wie die zouden gaan. De modaliteiten zouden verzekeren dat voor geen enkel gezin daardoor de belastingdruk verhoogt.
Wij vinden als Partij van de Arbeid dat ons provinciebestuur en onze raad zich naar de Vlaamse Overheid toe klaar moeten positioneren over de kernelementen van de nieuwe situatie. Dat zijn de kwestie van uitstel van de hervorming, en de kwestie van de hervorming van de fiscaliteit en de toekomstige financiering van de provincies.

Waardevol personeel gaat weg

Over het eerste punt, het uitstel van de operatie: dat stond in de sterren geschreven. Van bij het begin was duidelijk dat bij gebrek aan visie, voorbereiding en overleg de doorvoering van het plan in 2 jaar tijd onmogelijk te realiseren was. Nochtans had minister Homans begin mei in het Vlaams parlement nog bij hoog en bij laag beweerd dat het alleen maar geruchten waren, en dat het indianen- en cowboyverhalen waren, en dat zij de deadline van januari 2017 zou halen. Quod non. Anderzijds is een uitstel met maar 1 jaar wel het slechtste wat onze diensten en de instellingen en verenigingen die van hen afhangen, kon overkomen. De chaos en de ontwrichting van de laatste 2 jaar worden erdoor niet opgelost, zelfs niet getemperd, maar nog verergerd.
In de eerste instantie plaatste ik op mijn Facebookpagina een reactie waar ook in de titel stond: “een jaar uitstel, oef.” Maar prompt reageerde iemand uit een andere provincie: “uitstel, oef? Ja, maar de chaos wordt nu nog groter. Je zal maar fatsoenlijk werken als ondertussen al veel van je betere medewerkers zijn vertrokken.” Inderdaad, we moeten ons eens even in de schoenen stellen van de diverse departementshoofden, en ook van de gedeputeerden. Normaal begint de begrotingsopmaak in de meeste provincies rond Pasen. Dat kon tot nu toe nog niet gebeuren. Maar er is vooral die onzekerheid, en ook de ontwrichting die in vele departementen heerst nu doordat er al zoveel medewerkers, ook leidinggevenden, soms vertrokken zijn.

‘Zorg voor je eigen loopbaan’

‘Iedereen mag voor zijn eigen loopbaan zorgen’. Zo luidt het devies in heel wat van onze departementen die door de transitie gaan getroffen worden, en dat is in zekere zin begrijpelijk,.
Wat hield dat in? Sommige medewerkers solliciteerden voor verplaatsing naar een baan bij de departementen met grondgebonden bevoegdheden die bij de provincie blijven. Anderen zijn vertrokken naar een andere overheid of naar de privé. Indien de operatie met 3 jaar zou uitgesteld geweest zijn, een gerucht dat ook sterk gecirculeerd heeft voor de 27 mei, dan zou je voor open plaatsen misschien nog mensen kunnen vinden en motiveren. Maar wie gaat er nu, zeker als het een wat belangrijker functie, nog aanvaarden. Ik denk dat we het daarover eens kunnen zijn. Vandaar dat wij duidelijk moeten maken als bestuur en raad uit welke 3 mogelijke opties in verband met het uitstel we nu kiezen.

Alternatief: stads- en streekgewesten

Ingrid Pira (Groen). Haar voorstel voor stads- en streekgewesten is een veel betere basis.

De eerste en enige goede optie is gewoon kiezen voor afstel in plaats van uitstel. Afstel van het huidige plan, en ons achter een totaal nieuw doordacht, overlegd en realistisch plan voor hervorming van het bovenlokale bestuursniveau scharen. Onze fractie heeft aandachtig het recente ingediende voorstel bestudeerd van het bijzonder decreet van Vlaams parlementslid Ingrid Pira, houdende bevordering van regionale samenwerking en een gefaseerde ombouw van de provincies tot stads- en streekgewesten. Dat lijkt ons een goede, wel overdachte vertrekbasis. U moet het zelf maar eens nalezen. Het is de moeite waard. Spijtig genoeg dat het al niet vroeger ingediend is, maar het argumenteert heel goed waarom een democratisch, efficiënt en duurzaam werkend intermediair bestuursniveau, dat dichter bij de mensen staat, zoals nu onze provincie, dichter bij de mensen dan de Vlaamse overheid, nodig is, ook voor persoonsgebonden bevoegdheden zoals Welzijn, Sport, Cultuur en Jeugd. Het voorstel gaat veel omzichtiger om, en met veel meer respect, met alle stakeholders, het personeel, de gemeente, en neemt daar vooral de nodige tijd voor. Als datum voor het volledig in werking treden van dit alternatief stelt Ingrid Pira van Groen het jaar 2030 voorop. Dan zouden ook de eerste democratische verkiezingen voor de vertegenwoordigers in die stads- en streekgewesten, de raden daarvan, verkozen worden.

Vlaanderen en Wallonië groeien nog meer uit elkaar

Een randbemerking wil ik alvast bij dit ontwerp van decreet van Ingrid Pira toevoegen. Volgens mij dient er in de voorziene ruime en realistische voorbereidingsperiode (tot 2030) ook overlegd te worden met het Waalse gewest opdat het intermediaire bovenlokale bestuursniveau in Vlaanderen en Wallonië in gelijke zin evolueren. Dit, opdat de staatsstructuren in het Noorden en Zuiden van België niet nog niet nog verder uit elkaar groeien. Dit is belangrijk steeds meer verstandige stemmen pleiten trouwens voor herfederalisering.”

(Toevoeging, begin december 2016: Vervolgens verdedigde ik in juni in deze toespraak nog een tweede minder goede optie, bij wijze van ‘het minste kwaad’: dat ons bestuur zich zou uitspreken voor een uitstel van de hervorming met minstens 3 jaar, waardoor het over de huidige legislatuur heen kon getild worden. Maar zelfs daar ging ons N-VA, CD&V-sp.a-provinciebestuur niet op in. Door de definitieve goedkeuring van de afslanking op 22 oktober in het Vlaams Parlement – waar de sp.a dan wel tegen stemde – is dit tweede voorstel inmiddels achterhaald.
Ons eerste, en in onze ogen enige goede voorstel, afstel en beginnen werken, samen met Ingrid Pira en anderen, aan een nieuw weldoordacht en goed decreet, haalde het dus niet. Maar het is helemaal niet uitgesloten dat de voortdurende knoeiboel veroorzaakt door de huidige beslissing, dit vrij snel terug aan de orde zal plaatsen.)

‘Geen verhoging lokale grondbelasting’…

In juni vervolgde ik dan:
“Nu iets over de voorgestelde hervorming van de onroerende voorheffing en de toekomstige financiering van de provincies.Op dit vlak is er nog veel onduidelijkheid. Wij vinden dat ons bestuur moet eisen dat zowel de grondgebonden bevoegdheden als de persoonsgebonden bevoegdheden, wat er ook gebeurt, over hetzelfde budget moeten kunnen blijven beschikken als nu het geval is. Het voorontwerp van de regering berekent het budget dat de over te dragen persoonsgebonden materies vanuit de provincies zou moeten volgen op 167 miljoen EUR ten koste van de provincies. De provincies, hun gedeputeerden samen, berekenen dat evenwel op 82 miljoen. Dat is een kloof, een ‘gap’ zeggen ze in ons parlement, van maar liefst 80 miljoen EUR op zijn minst. Als die kloof niet gedicht wordt zou dat betekenen dat de provincies ruim 80 miljoen zouden moeten besparen op al de taken die hen nog resten. 80 miljoen EUR besparen, wij weten wat dat betekent. Men heeft 90 miljoen EUR aan alle provincies onttrokken via de afschaffing van het provinciefonds. De gevolgen daarvan waren heel pijnlijk. Dat hebben we hier de voorbije 3 jaar meegemaakt. (Inmiddels is in het decreet beslist dat 92 miljoen euro van de provincies wordt afgenomen voor de overgedragen bevoegdheden. De provincies voelen zich dus finaal voor 65 miljoen bestolen, km).
Het is belangrijk om zich nu klaar uit te spreken tegen nieuwe besparingen op de provincies, noch op de blijvende, noch op de over te dragen departementen. Volgens ons is na de afschaffing van het provinciefonds en andere zware besparingen de voorbije jaren echt wel de grens bereikt. In dit verband vragen wij bijkomend dat ons bestuur zich nu al engageert, uiteraard voor deze legislatuur, om zelf geen nieuwe besparingen meer door te voeren, en in geen geval de provinciale belastingen te verhogen.

…maar ‘fiscale autonomie gemeenten blijft (Tommelein)

Formeel maakt het voorontwerp van de Vlaamse regering een verhoging, althans van de opcentiemen, decretaal onmogelijk. Maar wie naar het nieuws geluisterd heeft hoorde de Vlaamse minister van Begroting, Tommelein, zeggen dat hij natuurlijk niet gaat raken aan de lokale autonomie van de provincies en de gemeenten, en dat die op basis van dat principe wel nog andere belastingen kunnen verhogen of invoeren, dus ook de gemeenten.
Wij verwachten klare stellingnames over de 2 cruciale elementen: het uitstel en de toekomstige financiering, om zo aan zowel de bevolking, het personeel als de bestuurders opnieuw zekerheid, rust en perspectief te bieden.”

Die klare stellingnames in de door de PVDA gewenste zin kwamen er in september dus niet en het ontwerpdecreet werd in oktober, met bitter weinig debat, door het Vlaamse Parlement gejaagd.
In de komende maanden en jaren zal blijken dat dit verhaal van afbraak, verrommeling en onzekerheid allesbehalve afgewikkeld is.