Kris Merckx – stichter GVHV, ex-provincieraadslid PVDA

Mijn voornaamste en eerste indruk, 31 jaar na mijn laatste bezoek, was er een van indrukwekkende vooruitgang. Maar de sinds dertig jaar gevolgde nieuwe koers laat, ondanks voortdurende bijsturingen, nog altijd manifeste zwarte vlekken na. Bij al die negatieve punten lijkt het me wel van belang om steeds de omvang van het land en zijn bevolking voor ogen te houden. Klik op foto’s om ze te vergroten.

Het schaalverschil tussen China en onze West-Europese landen is en blijft een essentieel gegeven. ‘We zijn met te velen in China’, zuchtte een Chinees die op de heenreis naast mij in het vliegtuig zat. De man was een professionele gids die om de veertien dagen een Europese stedentrip onderneemt met Chinese toeristen. Een trip die hen van Venetië en Rome naar Berlijn, Parijs en Brussel leidt. Bij die laatste stop laden ze zich vol met Côte d’Or-chocolade en pralines. ‘Onze mensen houden van Europa’, aldus de gids, ‘omdat het daar in vergelijking met hier zo rustig is, zoveel minder druk’.

De oppervlakte van China (9.596.961 km²) is 314 maal groter dan die van België en ze zijn met 130 keer meer mensen. De kans dat er zich rampen, schandalen, mislukkingen kunnen voordoen is daardoor alleen al 100 maal groter. En omgekeerd, als we de negatieve zaken die ons uit China gesignaleerd worden een beetje tot Belgische proporties willen herleiden mogen we misschien delen door een gelijkaardige factor 100. Concreet: indien er ons vanuit China om de week bericht wordt over een financieel schandaal of een monsterfile weegt dat nog altijd maar even zwaar als wanneer we dat in ons land om de 1 à 2 jaar zouden voorhebben –een ‘norm’ die we overigens wel lijken te halen. Politiek gezien is deze redenering wat krom – van een socialistische maatschappij mag je verwachten dat ze beter en correcter presteert – maar louter statistisch mag je dat toch voor ogen houden.

Onze media en China

Daarnaast kan je er niet buiten: in onze pers is er een wanverhouding tussen de berichtgeving over de positieve en de negatieve fenomenen in China.

Er deden en doen zich in China ernstige schandalen voor zoals de vergiftiging van melkproducten, de corruptie bij de bouw van scholen met minderwaardige materialen in streken die gevoelig zijn voor aardbevingen enz. Er is de stuitende commercialisering van de geneeskunde die op heel wat plaatsen om zich heen greep. Dat alles wordt, terecht, uitvoerig bij ons verslagen, net als de grote natuurrampen in het land. Maar de indrukwekkende prestaties die China dag aan dag levert op economisch, technologisch, sociaal en ecologisch vlak komen in verhouding veel minder aan bod. Of ze worden niet eens als positief beschreven maar veeleer als een bedreiging voor onze economie en welvaart. Bovendien worden de negatieve zaken vaak nog eens uitvergroot. Zo is er hier veel te doen geweest over de strapatsen van een omhoog gevallen Chinese rijkaard. De man had zich Hollywoodiaanse allures aangemeten en het kasteel van Versailles op zijn domein laten nabouwen. Ik kreeg een kettingmail dat dit toch het bewijs was dat het socialisme in China nu wel finaal om zeep was. Ik heb de zaak nooit onderzocht. Maar het is best denkbaar dat dit, gezien in het geheel van wat in China gebeurt, niet meer dan een bizar epifenomeen is. Zo het al niet een commercieel initiatief is om toeristen te lokken.

Inzake vervormde en onevenwichtige, informatie over China zijn wij bij de vrt wel extra bedeeld. De reportages van haar China-correspondent Tom Vandeweghe zijn, ook vanuit louter journalistiek oogpunt, regelmatig irritant tendentieus. Gelukkig was er ooit de reeks ‘China voor beginners’ van de Nederlands-Chinese schrijfster Lulu Wang. Maar als kijker van het vrt-journaal kan je met de berichten van Vandeweghe er onmogelijk hoogte van krijgen dat de reusachtige vooruitgang het hoofdgegeven is in China. En dat er vele positieve zaken gebeuren die door de bevolking gewaardeerd worden.

Hoe dan ook, zelfs al las ik soms wat anders, ik haalde mijn dagelijkse portie Chinanieuws overwegend uit de dominante media. Kwam daarbij dat, binnen de internationale communistische beweging, niet onbelangrijke maoïstische organisaties al decennia formeel stellen, of stelden, dat het kapitalisme in China hersteld is. Het gevolg was dat ook ik pessimistisch geworden was over de politieke en economische gang van zaken in het land van wijlen Mao Zedong. Wellicht daarom ben ik nu des te aangenamer verrast dat we, tijdens onze drie weken durende bain de foule in China, nog behoorlijk wat dingen konden ontdekken waar ik mij als linkse militant in kan vinden. Daarover meer op het einde. Eerst nog wat aandacht voor de reële schaduwzijden van de sinds 1978 ingeslagen koers. Met de vraag of er iets aan gedaan wordt en wat.

‘Problems, problems’ everywhere

Ik had het al over professor Du Yingtang die zijn inleidende uiteenzetting over de situatie van het platteland voor de helft vulde met een opsomming van ‘problems’ en nog eens ‘problems’. Vanuit zijn vakgebied had hij het dan vooral over de gecompliceerde en vaak ondoorzichtige eigendomsstructuren met betrekking tot de grond. Prof. Du schreef daar overigens een boek over.

In China is sinds de revolutie van 1949 alle grond gemeenschapsbezit. Bij de landhervorming werd de grond wel verdeeld onder de boeren, maar dat sloeg enkel op het vruchtgebruik niet op de eigendom. De gemeenschappelijke landeigendom kan twee vormen aannemen, eigendom van de staat of eigendom van collectieven (gemeenten, coöperaties). Na de ontbinding van de communes in 1978 verwierf elke boer terug het vruchtgebruik van een stukje grond dat voor iedere persoon gelijk is. Meestal gaat het om kleine lapjes van een of enkele mou (1 mou = 1/15de ha). De boer heeft een contract dat hij voor dat stukje een gebruiksrecht heeft voor een periode van 30 jaar (inmiddels verlengd tot 50 jaar). Maar ze kunnen met de collectiviteit overeenkomen dat ze het gebruiksrecht voor zo lang afstaan voor een industriezone, de bouw van een hotel of een andere bestemming. De boerenfamilie wordt dan vergoed voor de verkoop van haar vruchtgebruik. Het kan de boeren ook jobs opleveren of een aandeel in de huur die het bedrijf betaalt of in de winst van de onderneming.

De dorpsraad kan meerderheid tegen minderheid beslissen of ze op aanbiedingen van bedrijven ingaan. Soms verliest de boer in de loop van die operaties zijn contract of houdt de gemeente het dubbel achter of grijpen er andere frauduleuze machinaties plaats. De dorpspolitiek draait tegenwoordig dan ook dikwijls rond deze kwesties van bezit en gebruiksrecht van de grond. Grond van de collectiviteiten kan alleen gekocht en dus blijvend verworven worden door de regering, door de hogere overheden. Zij hebben het recht om grond voor te bestemmen voor ontwikkelingsplannen. Soms kopen ze aan lage prijzen om daarna door te verkopen aan projectontwikkelaars aan veel hogere prijzen. Dat leidt tot ontevredenheid en betwistingen.

Desondanks zou het globale landbouwplaatje er niet zo slecht uitzien. Tijdens ons bezoek zijn we veel geconfronteerd geweest met landbouwgronden die een andere bestemming hadden gekregen: voor de oprichting van bedrijven of voor de bouw van grotere huizen voor de boeren. Vandaar onze vraag of daardoor niet de zelfvoorziening in voedsel in het gedrang komt. Naar het schijnt houdt de overheid goed in de gaten dat er voldoende landbouwgrond overblijft. Daarnaast is er de verhoging van de productiviteit. Onlangs citeerde de vice-minister van Landbouw hierover cijfers: “In 2008 kwam onze totale graanproductie (tarwe, rijst, maïs en sojabonen, km) uit op 528.5 miljoen ton, met een gemiddelde opbrengst van 4950 kg per hectare, een dubbel historisch record. China voedt 21% van de wereldbevolking met 9% van de wereldlandbouwoppervlakten.”

Toenemende sociale ongelijkheid

Hét negatieve fenomeen is de toenemende sociale ongelijkheid. Zowel binnen als buiten de communistische partij staat het centraal in de discussies en de bekommernissen. Het ‘marktsocialisme met Chinese karakteristieken’ impliceert dat ‘sommigen sneller welvarend worden dan anderen’. Globaal bewijst het economisch en sociaal zijn efficiëntie in de huidige situatie van China. Maar het produceert ook ongelijkheden die te groot zijn voor een regime dat zich beroept op het socialisme. De verhouding tussen het inkomen van de boeren en stedelingen verslechterde continu van 1985 tot 2003 en is sindsdien nauwelijks verbeterd… (5000 yuan per hoofd en per jaar op het platteland tegen 15000 yuan in de steden).

Er groeit een te grote kloof tussen de arbeiders en bedienden en de laag nieuwe rijken. De Gini-coëfficiënt, die een algemene maat voor de ongelijkheid van inkomens weergeeft, is nu al hoger dan die van de Verenigde Staten. Een menselijk verhaaltje illustreert wat dat in de praktijk kan betekenen. We ontmoetten een jonge vrouw die na haar universitaire studies helemaal van uit het noordelijke Shenyang in de buurt van Hangzhou was komen wonen omdat daar werk te vinden is. Ze huurde een piepkleine kamer om zo veel mogelijk te kunnen sparen en zo haar neef en nicht te laten studeren. Ondertussen knoopte ze een relatie aan met jongen uit een nog zeer arm plattelandsgezin. Die wil dat ze elke yuan uitspaart om ook nog zoveel mogelijk aan zijn ouders te kunnen geven. Tegelijk wil zij af en toe nog iets voor zichzelf kunnen kopen. Daarom vroeg ze onlangs aan haar baas om te mogen beschikken over een hoekje in het bedrijf om daar te slapen en te eten. Achter de economische boom die je op de straten ziet, schuilt er vaak nog een verborgen zijde. Bij het buitenkomen uit huis wekken vele gewone mensen de indruk dat ze het bijna even goed hebben als wij in het Westen (kleding, gsm, ontspanning, voeding). Maar achter de schermen thuis is het afzien om de touwtjes aan elkaar te knopen.

Vorige afleveringen gemist? Klik op:

Deel 1: Waarom onze HADIMAO-serie in HUMO van 1971 heropdiepen? En wie is er nu nog boer in China?

Deel 2: Wouden van hoogbouw, flashy gsm’s en minishorts

Deel 3: Exit Keizer Fiets daar komt de auto, ook de elektrische

Deel 4: Over reclame en overschilderde Mao-citaten