Kris Merckx – stichter GVHV, ex-provincieraadslid PVDA

De inspanningen van landen als China en Cuba om, in de jaren 60 en 70, (bijna) gratis gezondheidszorg aan te bieden hebben mij destijds fel geholpen om voor het socialisme te gaan militeren. Als stichter van Geneeskunde voor het Volk in België zag ik dan ook met pijn in het hart China in de voorbije decennia evolueren naar een vaak dure geneeskunde met twee snelheden, verschillend voor rijk en arm. Maar er wordt de laatste vijf jaar blijkbaar wat aan gedaan. Foto’s vergroten door klikken.

1970
“Wij krijgen uitleg over de dokters op blote voeten. Voor de Culturele Revolutie verloor men het platteland uit het oog. Er was bitter weinig medische hulp. Dat is nu gecorrigeerd. In de fabrieken en landbouwcommunes hebben de massa’s (de terminologie van toen!, km) kameraden aangeduid om arbeider-dokter te worden. Die mensen hebben dan gedurende zes maanden een intensieve cursus in algemene geneeskunde gevolgd. Ze hebben stages gedaan in de hospitalen. Nu kunnen ze de meest voorkomende kwalen helen. Ze blijven in contact met hun professoren en bekwamen zich verder terwijl zij ook aan de productie blijven deelnemen.” (Humo, 1971)
Vermelden dat de gezondheidszorgen toen in China gratis waren was overbodig. Dat was in die tijd algemene regel in alle socialistische landen.

2010
Zeer toegankelijke (bijna) gratis gezondheidszorg van hoge kwaliteit is tot op vandaag voor mij een belangrijk streefdoel. Het gaat letterlijk om een vitaal mensenrecht. In mijn ogen is het ook altijd een handelsmerk en een van de meest wervende realisaties geweest van elk echt socialistisch regime. Daarom dat ik zelf, eens ik marxist geworden was, vond dat we dat principe met Geneeskunde voor het Volk ook in België in de praktijk moesten zetten. Iets wat we met behoorlijk succes hebben gedaan. Het concept van de blote-voeten-dokters ben ik altijd interessant blijven vinden, zeker voor landen van de Derde Wereld. Natuurlijk viel er heel wat aan te merken op het lage niveau van de zorgen en een rits andere gebreken. Maar het systeem heeft tijdelijk gezorgd voor een minimale dekking van elementaire zorgbehoeften en vooral voor het propageren van preventieve hygiënische maatregelen. Overigens wordt het systeem van de blotevoetendokters ook nu nog door de Wereldgezondheidsorganisatie aangeprezen als een belangrijk model om de medische situatie in ontwikkelingslanden te verbeteren. (1)

Gezondheidszorg niet om mee te pochen

Vanuit deze achtergrond zal je begrijpen dat de globale evolutie in de gezondheidszorg in China in de laatste drie decennia bij mij pijnlijk aankomt. Met de ontbinding van de communes in 1978 verdween op het platteland toen ook de algemene bescherming op medisch vlak waarvan de boeren genoten. Hoe basaal ze ook was, het wegvallen ervan betekende een achteruitgang voor miljoenen zieke mensen. Voortaan moesten die zich individueel proberen redden met betalende geneeskundige zorgen, die lang niet voor iedereen toegankelijk waren. Ook in de steden deden commercialisering en privatisering hun intrede in de medische sector. De vaak schrijnende gevolgen daarvan halen ruim de wereldpers.

Mijn collega dokter Harrie Dewitte van Geneeskunde voor het Volk uit Genk maakte dit jaar een studiereis in China. Als academisch consulent van departement huisartsgeneeskunde van de KUL onderzocht hij, samen met een aantal collega’s, de situatie van vooral de eerstelijnsgezondheidszorg in China. Hij deed drie voorname vaststellingen:

Een. De ontwikkeling van een performante eerstelijnsgezondheidszorg staat nog in de kinderschoenen. Op het platteland heb je de laatste jaren centra met ‘huisartsen’ wiens opleiding het niveau haalt van een verplegersopleiding. Voor alle iets of wat ernstiger aandoeningen worden de patiënten naar ziekenhuizen verwezen waar en de onderzoeken en de geneesmiddelen voor de patiënt duurder zijn. De regering heeft recent beslist dat ze op korte tijd 300.000 bijkomende “huisartsen” wil opleiden voor het platteland. In België hebben we grof geschat één voltijdse huisarts op 1.000 patiënten. Indien ze er China evenveel zouden willen hebben als bij ons, dan hebben ze er 1,3 miljoen nodig. Er is dus heel wat werk aan de ‘opleidingswinkel’.

Twee. Het geneesmiddelenbeleid is vrij desastreus. Onder impuls van de farmaceutische industrie is er een mythische cultus van het geneesmiddel. Om nog meer indruk te maken wordt de medicatie vaak nodeloos toegediend per infuus (baxter). Het feit dat voorlopig zowel de specialisten als de huisartsen een deel van hun inkomen halen uit de verkoop van geneesmiddelen (zij ontvangen 30% van de kostprijs) zet aan tot de toediening van duurdere medicamenten, ondermeer antibiotica die normaal dienen voorbehouden te worden voor welbepaalde ernstiger infecties. (2)

Drie. De eigen bijdrage van de patiënt is hoog en vormt een echte hinderpaal. In de huisartsenposten gaat het nog een beetje. De kostprijs van een rudimentaire raadpleging (veel lichamelijk onderzoek is er meestal niet bij) plus medicatie bedraagt er 1,5 à 3 euro of wat meer. Daarvan wordt, op het platteland, 30% terugbetaald door een ziekteverzekering die in het begin van dit millennium werd ingevoerd: het Nieuw Coöperatief Medisch Systeem (NCMS). Dat wordt voor een deel gefinancierd door een kleine eigen sociale bijdrage van de patiënt en voor een ander deel door overheidssubsidies. De terugbetaling bij raadpleging of opname in een ziekenhuis bedraagt ongeveer hetzelfde percentage of nog minder. Dat betekent een zware financiële opdoffer, ook al omdat men voor alles wat een beetje ernstig is naar het hospitaal gaat of verwezen wordt en de kosten er een flink pak hoger liggen.

In 2006 werden de effecten van dit Nieuw Coöperatief Medisch Systeem geëvalueerd door een universitair onderzoek in de provincies Shandong en Ningxia. Daarbij werkte de Universiteit van Shandong (China) samen met universiteiten en instituten van Stockholm (Zweden) en Liverpool (VK). (3) Hun enquête legde bloot hoe ontoereikend de NCMS tot dan toe was. Voor de ‘out-patient-service’, zeg maar de ambulante raadplegingen bij ziekenhuizen en huisarts kwamen ze aan een terugbetaling van slechts 5,5% in Shandong (13.5 Yuan op 243.7 Yuan) en in Ningxia van slechts 2,2%. De grote kosten situeren zich echter in de ‘in-patient-service’ bij de ziekenhuisopnames. De enquête toonde dat een opname het gezin gemiddeld 3349 Yuan kostte, of 87 % van het netto-inkomen van de familie in die periode. Gemiddeld werd slechts 14, 4% van deze medische kosten bij ziekenhuisopname terugbetaald door NMCS (479.7 Yuan) .

De situatie was dus in 2006, op het vlak van universele en toegankelijke gezondheidszorg, ronduit slecht. Ondermeer dit rapport toonde dat aan. Het feit zelf dat het gemaakt en gepubliceerd werd toont dat de overheid lijkt te beseffen dat dit een smet is op het blazoen van de hervormingen. Een smet die dringend moest weg gewerkt worden. Bijna een beetje zoals bij Obama in de VS staat de gezondheidszorg nu ook in China hoog op de officiële agenda. Bij twee bezoeken aan een plattelandshuisartsenpost konden we, alvast in een ervan zien, dat daar vooruitgang werd geboekt. Maar zoals collega Harrie Dewitte schrijft is er nog een heel eind te gaan. Om de soms stuitende misstanden in deze bij uitstek menselijke sector weg te werken zal er meer dan een drastische saneringsoperatie nodig zijn.

Onderwijs: hoger niveau en opnieuw toegankelijker

En hoe zit het met het onderwijs? Naast cultuur en gezondheidszorg is dit een sector waarin socialistische landen traditioneel sterk investeren, denk maar aan Cuba. Of investeerden zoals in de ex-DDR waar de inspanningen op dat gebied de economische draagkracht van het land zelfs te boven gingen. Over het onderwijs in China heb ik op deze reis slechts zijdelings wat informatie gesprokkeld in gesprekjes met studenten. Het principe ‘de economie eerst’ heeft het principe van gratis onderwijs in vele streken op bijna alle niveaus een tijdlang onderuit gehaald. Op dit terrein zijn zware vergissingen begaan.
In 2007 heeft de regering ingegrepen door de het verplichte basisonderwijs (6 jaar lager en 3 jaar middelbaar, wat neerkomt op leerplicht tot 16 jaar) opnieuw gratis te maken op het platteland. In 2008 is de maatregel ook van kracht geworden in de steden.

Universitaire studies blijven naar Chinese normen vrij duur. Een voorbeeld – maar de bedragen verschillen volgens studierichting en instelling – mij gegeven door een studente in Beijing. Zij betaalt elk jaar 5900 yuan (700 euro) voor inschrijving en huisvesting (kot) samen. Voor de vier universiteitsjaren is dat in totaal 23.600 yuan (2800 euro). Dat lijkt voor ons niet zoveel, maar zij schat dat haar familie, een gezin op het platteland met drie kinderen, gedurende haar vier jaren aan de unief bijna een derde van het jaarlijkse gezinsinkomen in haar studies moet investeren. Een sprankel hoop: in het arrondissement Shipa in de welvarende zuidelijke provincie Guandong wordt vanaf september van dit jaar het hoger onderwijs tot 25 jaar opnieuw gratis.

Voetnoten

(1) Gui Tao, China’s “barefoot doctors” inspiration to Africa: WHO.
(2) Bijvoorbeeld de dure chinolones zoals levofloxacine (Tavanic) en moxifloxacine (Avelox).
(3) Baorong Yu, Charles Collins et al. Rural Health. How does the New Cooperative Medical Scheme influence health service utilization? A study in two provinces in rural China. BMC Health Services Research 2010.

Vorige afleveringen gemist? Klik op:

Deel 1: Waarom onze HADIMAO-serie in HUMO van 1971 heropdiepen? En wie is er nu nog boer in China?

Deel 2: Wouden van hoogbouw, flashy gsm’s en minishorts

Deel 3: Exit Keizer Fiets daar komt de auto, ook de elektrische

Deel 4: Over reclame en overschilderde Mao-citaten

Deel 5: Nog veel problemen en groeiende sociale ongelijkheid

Deel 6: Dé kloof is die tussen Oost- en West-China

Volgende aflevering (morgen):

Deel 8: Over cultuur en commercie, corruptie en de aanpak ervan

Het volledige reisverslag is als essay integraal, zonder opdeling in afleveringen en zonder foto’s, vanaf nu ook te lezen op de site Chinasquare van de Vereniging België-China (VBC).