Kris Merckx – stichter GVHV, ex-provincieraadslid PVDA

De acht ‘revolutionaire modelopera’s’ van de jaren 60 en 70 hadden beslist iets zeer eng door hun beperking in aantal en thematiek. Maar qua muzikale uitvoering, choreografie én acrobatiek waren ze vaak beter dan veel van de kitscherige spektakels die nu voor de toeristen geserveerd worden. Commercialisering schaadt het niveau en… maakt de tickets duurder. En de rijken die ze nu probleemloos betalen zijn niet altijd even netjes bij het vergaren van fortuin. (Foto’s vergroten: klikken).

1970

‘We gaan naar de opera van Peking. Uit reiszakken en koffers worden gekreukte dassen opgediept, die we nogal onhandig rond onze halzen knopen. Een achtenswaardig maar overbodig initiatief: nadat we voor een ingangskaart 40 fen ofte 8 frank hebben neergeteld, komen we in een dichte menigte werkpakken terecht. Hier en daar zit er toch een burger in smetteloos wit pak, of een burgeres in satijn, die zich evengoed zitten te verkneukelen in het vooruitzicht van de verschrikkelijke pakken ram¬mel die de Chinese bourgeois straks gaan krijgen. Want op het programma staat ‘Het meisje met de witte haren’, en dat is geen klein bier. In een ‘orgie van lichteffecten, met af en toe een donderslag en een bliksemschicht om te onderstrepen dat hier het buskruit werd uitgevonden, maken wij het wedervaren mee van de dochter van een arme boer, die door haar vader aan de grondbezitter wordt verkocht, of liever afgestaan ter delging van zijn schulden. Vóór de bevrijding van China was dat een plaatselijke geplogenheid. De arme boeren, drie¬kwart van de bevolking, kregen van de landlords lapjes grond te bewerken tegen betaling van zo’n hoge pacht, dat in minder goede jaren de hele oogst niet volstond om hem te vereffenen. Een welgeschapen dochter diende dan vaak als pasmunt. De dochter in kwestie, die nog steeds beschikt over een weelderige ravenzwarte haartooi, wordt dus dienstmaagd, en de zoon des heren, een jongeling die zijn dagen slijt in ijdel vertier, laat zijn welgeval¬lige blik op haar rusten. Wat haar mishaagt, aange¬zien zij verloofd is met een flinke boerenjongen, lid bovendien van de communistische partij. Het wufte zoontje klaagt zijn nood bij mevrouw zijn moeder, die weet hoe het hoort: ‘Als ze niet wil dan verkracht je ze maar.’

‘Slaagt dit opzet? Neen, driewerf neen! De wufte knaap krijgt een pak slaag en het meisje vlucht de bergen in. Zweefsprongen, tijgersprongen, acrobatisch ballet. ‘In de bergen wil ik zijn’ is een liedje van korte duur, want daar wordt het wortelen vreten en in grotten wonen. Er is zelfs een jakhals in de buurt. Kortom, een hachelijke situatie, het meisje wordt bijna gek van ontbering en eenzaamheid. En haar haren worden spierwit van ellende. Om in leven te blijven, daalt ze af van het gebergte en gaat stelen in de tempels waar de rijken offergaven bij de godenbeelden hebben geplaatst. Wie doolt daar ook rond, in een mystieke bui? De wufte jongeling. Zweefsprongen, tijgersprongen, acrobatisch ballet en de knaap krijgt van het dolgeworden meisje een rammeling die de hele zaal rechtop doet veren. Stefaan, die hier zijn laatste reeks van honderd dia’s maakt, laat de flitslamp flitsen. Weer veert de zaal recht. Applaus voor Stefaan. Wij allemaal de kluts kwijt, we vragen uitleg aan de tolk. ‘Tuurlijk ‘, zegt de tolk, ‘hij flitste op een goed ogenblik. Dat bewijst dat hij de opera kent en waardeert. Dat vinden onze mensen fijn.’
In marstempo gaat het nu naar de ontknoping toe. Het meisje komt hij het Rode leger terecht, de gronden worden onder de boeren verdeeld en het graan wordt geschonken aan de arme mensen. Niet evenwel voordat enige Kwomingtang detachementen van Tsang Kai Tsjek in de pan zijn gehakt.’ (Humo, 1971)

2010

In Xi’an gaan we in een soort cultuurpaleis zien naar een voorstelling van traditionele dans en muziek uit de Tang Dynastie die rond 700 vanuit deze stad heerste. Nou ‘cultuurpaleis’, het is evenzeer een eettempel. Want als we binnenkomen zijn talrijke obers nog volop maaltijden aan het serveren voor zowat de helft van het publiek. Ze laveren met de bestellingen tussen de tafels. Een drukte en lawaai van belang, ook bij het afruimen, die duurt tot net voor de aanvang van de voorstelling. Na afloop lijken de meeste vooral buitenlandse toeschouwers tevreden. Ik kan het enthousiasme niet volledig delen.

Allicht omdat ik nog altijd in mijn hoofd zat met de operavoorstellingen die ik hier in 1970 had gezien. En ook in 1979 zag ik in China een mooie uitvoering van Carmen van Bizet, nog altijd voor een heel proletarisch prijsje en omringd door dito publiek. De ‘revolutionaire opera’s’ van jaren 70 hadden in hun concept natuurlijk iets engs. Er was overdreven aandacht voor het propagandistisch karakter en de politieke correctheid van het ogenblik. Ze waren ook beperkt tot acht modelopera’s – zo had je ook nog ‘De rode lantaarn’ en ‘De verovering van de Tijgerberg’. Maar ze waren een wervelende show met combinatie van het beste uit de traditionele opera en de Chinese acrobatie. Voor de muziek zorgde een complete orkestbak met authentieke muzikanten. En de opvoeringen waren, gezien de lage prijzen van de tickets, zeer toegankelijk voor het gewone volk.
In vergelijking met die uitvoeringen vond ik de voorstelling nu eerder pover. Het kwam bij mij over als veredelde kitsch naar de smaak van Amerikaanse toeristen. Choreografisch en muzikaal was het geheel arm. Dans betekent toch meer dan af een toe een been naar achter opheffen en een enkele draaibeweging. Decor en kostuums mochten er zijn maar het aantal muzikanten en hun instrumenten waren beperkt en het beroep op playback en sound-mix des te uitgebreider. Kortom, in mijn ogen was het eerder een illustratie hoe commerciële massificatie van cultuur tot verlaging van het niveau leidt.

Iemand die nogal vertrouwd is met het Chinese artistieke wereldje deelde voor een flink part mijn mening. Er is wel degelijk een culturele verarming op massaniveau. Een de redenen is dat de kunst, in tegenstelling tot vroeger, veel minder betoelaagd wordt door de overheid. De fondsen gaan bij voorrang naar de economische en sociale ontwikkeling. Culturele gezelschappen en artiesten moeten op zoek naar privé-sponsors en een meer commerciële koers varen.
Toch zag ik op de Expo in Shanghai een voorstelling waarvan het hoge niveau me wel kon bekoren. Het ging om een professioneel optreden van zangers en dansers van het provinciale overheidsgezelschap van Hubei in het kader van de Hubei Culture Week. De bijzondere locatie charmeerde ook: een tot evenementen- en expo-hallen omgevormde oude fabriek van het staalconcern Baoshan Steel van Shanghai. De reconversie tot Baosteel Stage kaderde in de officiële doelstelling van Expo 2010 om te focussen op de bescherming van het milieu door te kiezen voor recyclage en duurzame ontwikkeling.

Op zoek naar een rijke vent…

Niemand wint er bij de vaak gigantische problemen van dit immense land te ontkennen of te minimaliseren. Het nieuwe beleid, waarbij kapitalistische principes en methodes ruim baan kregen, bracht meer corruptie en fraude mee (soms op grote schaal), sociale ongelijkheid en ecologische problemen. Er heerst behoorlijk wat ideologische verwarring of het nu socialistische dan wel kapitalistische principes zijn die domineren. Bij grote delen van het publiek stellen we een overdreven consumptiezucht vast, plat materialistisch denken en geldzucht. Het verschijnsel is het meest uitgesproken bij het snel stijgend aantal rijke ondernemers in China. Zij beperkten de daling in omzet die de luxe-industrie tijdens de recente crisis in het Westen optekende. ‘De verkoop in China’ door deze producenten van extravaganza zoals handtassenproducent Louis Vuitton en modehuis Chanel ‘steeg in 2009 met 12 procent tot 6,8 miljard euro, goed voor dik een kwart van de luxemarkt. Zo kon de totale terugval wereldwijd voor de sector beperkt worden tot 8 procent.’ In een deel van de sociale bovenlaag is bij Chinese mannen het er op nahouden van een of meer maîtresses terug in. Bij sommige vrouwen is het streven naar emancipatie en onafhankelijkheid dan weer vervangen door het zoeken van een rijke man. Om dan hele namiddagen Starbucks koffie te gaan drinken, desnoods onder de voorwaarde dat je op elk ogenblik met je gsm-camera aan je echtgenoot kan bewijzen dat je niet met andere mannen op schok bent. Al die negatieve fenomenen doen zich ook voor in de geledingen van de partij en de staat, vooral bij de lokale besturen. Maar een paar klikken op de officiële websites leert dat de overheid de kwalen en problemen erkent en te lijf gaat.

Hard optreden

Zo vind je op de homepage van de CPC, in de rubriek ‘Party building’ (Partijopbouw) volgende inleiding: ‘De strategie om de progressieve aard van de partij te verbeteren is de leidraad, en tegelijk de stevige waarborg, voor het opbouwen van het Socialisme met Chinese karakteristieken’. Waarna een link naar acht mededelingen die over dit onderwerp verschenen sinds het laatste partijcongres van oktober 2005. Vier ervan gaan over de strijd tegen corruptie: ‘Politieke integriteit is het voornaamste criterium voor het kiezen van kandidaten voor de nationale leiding’, ‘Chinese gerecht klaagt 1700 corrupte functionarissen aan’, ‘Controle op bankrekeningen om corruptie van functionarissen te beteugelen’, ‘China belooft plechtig om in de nieuwe eeuw de corruptie te bestrijden’.

Papier is verduldig kan je terecht opmerken. Zelf las ik recent in onze pers alleen toch al twee daden van formaat. Huang Guangyu, de stichter-eigenaar van Gome, de grootste hypermarktketen van elektronika, was in 2005 nog de rijkste Chinees. Deze miljardair werd dit jaar veroordeeld tot 14 jaar gevangenis wegens onwettelijke zakendeals en handel met voorkennis. Vorig jaar nog bij de top 5 van de rijkste Chinezen, zit hij nu zijn straf uit. Hij diende ook een boete te betalen van 72 miljoen euro en 24 miljoen euro bezittingen werden verbeurd verklaard.

Tweede groot nieuwsfeit over de strijd tegen de corruptie: de vroegere politiechef van de megapolis Chongqing werd dit jaar ter dood veroordeeld wegens corruptie en banden met de Chinese maffia.

Gezondmaking en vorming

Voor wat het gezond maken of houden van de partij betreft signaleert Peter Franssen: “In 2004 schrapte de partijleiding het lidmaatschap van 490.000 leden en kaderleden. In januari 2005 startte de partij een nationale campagne ‘voor het behoud van het voorhoedekarakter van de partijleden. In die campagne wordt de vakbekwaamheid van de kaderleden verbonden met de ideologische sterkte en de marxistische vorming. Vijfhonderd kaderleden van ministerieel niveau en 110.000 kaderleden van lagere niveaus krijgen ieder jaar gedurende 16 dagen vorming, aangepast aan hun niveau en werkterreinen. Tijdens die periodes worden zij vrijgesteld van hun taken.”

Een ander thema, de organisatie van de democratie in China, laat ik hier terzijde. Niet omdat het niet belangrijk zou zijn. Wel integendeel. Maar ik heb er, overweldigd door al de andere zaken die ik zag, onvoldoende over kunnen enquêteren en studeren. Sommige gesprekpartners in China zegden er ons en passant wel eens iets over. Bijvoorbeeld dat op dorpsniveau de democratie, met drie- of vierjaarlijkse verkiezing van het bestuur, vrij behoorlijk functioneert. In de steden zou men dan weer veel minder ver staan. De enorm snelle aangroei met nieuwe inwoners en de centrale bekommernis die ze aan de dag leggen om vooral hun materiële situatie te verbeteren zouden daarbij een rol spelen. Op de site van de CCP zie ik dat ze het probleem van de socialistische democratie wel steeds vaker opwerpen. Ze beschrijven maatregelen om alvast de verkiezingsprocedures binnen de CP zelf grondig te verbeteren. Ook gaat het vaak over de rol van niet-communisten en hun partijen. Die zouden, in het kader van een verbeterde werking van de Nationale Raadgevende Politieke Vergadering waarin zij vertegenwoordigd zijn, meer zeggenschap krijgen. Zij leverden inmiddels ook al niet-communistische ministers, ondermeer Wan Gang op Wetenschap en Technologie en Chen Zhu op Volksgezondheid, twee toch erg belangrijke posten.

Voetnoten

Vorige afleveringen gemist? Klik op:

Deel 1: Waarom onze HADIMAO-serie in HUMO van 1971 heropdiepen? En wie is er nu nog boer in China?

Deel 2: Wouden van hoogbouw, flashy gsm’s en minishorts

Deel 3: Exit Keizer Fiets daar komt de auto, ook de elektrische

Deel 4: Over reclame en overschilderde Mao-citaten

Deel 5: Nog veel problemen en groeiende sociale ongelijkheid

Deel 6: Dé kloof is die tussen Oost- en West-China

Deel 7: Gezondheidszorg en onderwijs, comeback na sociale terugval?

Volgende aflevering (morgen):

Deel 9: Dit land is nog roder dan ik dacht

Het volledige reisverslag is als essay integraal, zonder opdeling in afleveringen en zonder foto’s, vanaf nu ook te lezen op de site Chinasquare van de Vereniging België-China (VBC).